Inleiding en statenvoorstel

Voor u ligt de Monitor II van 2022. In deze Monitor rapporteren wij over de afwijkingen en wijzigingen ten opzichte van de begroting 2022.
Voor iedere prestatie uit de Begroting 2022 geven we een prognose of deze volledig (groen), deels (oranje) of niet (rood) gerealiseerd wordt. Via een financiële kleurscore geven we een duiding van de mate waarin het budget besteed wordt in 2022. De Monitor is daarmee een rapportage waarin wij de uitzonderingen dan wel afwijkingen aan u melden. Een uitgebreidere toelichting op de kleurensystematiek vindt u in het Statenvoorstel bij deze tweede Monitor van 2022.
 
Grote opgaven in samenhang oppakken 
Er komen grote ruimtelijke opgaven af op Overijssel op het gebied van landbouw en natuur, klimaat en energie en verstedelijking en mobiliteit. Als provincie zijn wij niet de enige die voor deze grote opgaven staan. We staan als samenleving voor grote opgaven. Veel daarvan zijn ‘fysieke’ opgaven als klimaatverandering, de stikstofproblematiek en de woningbouwopgave. Omdat deze opgaven allemaal een ruimtelijke vertaling vragen en ruime schaars is zijn keuzes noodzakelijk. De te maken keuzes op deze fysieke opgaven hebben ook economische en sociaal-maatschappelijke consequenties: de boerenprotesten hebben heel duidelijk laten zien dat er grote zorgen zijn over bestaanszekerheid, verdienmodellen, leefbaarheid en het mee kunnen doen en gehoord worden. Het rapport Remkes “Wat wel kan. Uit de impasse en een aanzet voor perspectief” heeft het kabinet overgenomen. 
Wij vinden het daarom belangrijk om de opgaven in samenhang en met brede betrokkenheid en inclusief op te pakken. Dat doen we onder andere bij de totstandkoming en gebiedsgerichte uitwerking van het Fundament voor de nieuwe Omgevingsvisie, de Regionale Energiestrategieën (RES-sen) en het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG) en het programma Wonen.

Samen met onze partners - medeoverheden belangenorganisaties, grondeigenaren, ondernemers en inwoners - zijn we verantwoordelijk voor het aangaan van deze gezamenlijke grote opgaven. Dat doen we samen met de gemeenten, de rijksoverheid en de waterschappen als één overheid.

Hieronder beschrijven wij de aandachtspunten bij deze Monitor aan de hand van onze opgaven.

We kijken terug op een succesvolle EU-conferentie van de economie commissie van het comité van de regio’s in Zwolle. Hierin hebben we de kracht van onze economische regio’s Europees kunnen laten zien. De Europese programma’s en projecten (EFRO, Interreg) voor de periode 2021-2027 zijn nu echt van start. De React-EU gelden (corona herstelfonds) Overijssel zijn gecommitteerd. 

De lancering van het digitale magazine Family Next laat de (tussen)resultaten van het programma voor familiebedrijven zien. Daarnaast hebben we de afgelopen periode onze inzet richting ondernemers m.b.t. tot vernieuwing, digitalisering en ruimtelijke mogelijkheden onverminderd doorgezet. Binnen het programma Arbeidsmarkt hebben we focus aangebracht door in te zetten op leerrijke regio’s waarbij we bijdragen aan voldoende deskundige vakmensen voor de klimaatopgaven. De verkenning naar de arbeidsmarkt (gepubliceerd op Arbeidsmarktinzicht) van de energietransitie met inzicht in de banen en beroepen die relevant zijn voor de energietransitie (https://arbeidsmarktinzicht.nl/verkenning-arbeidsmarkt-energietransitie-overijssel) geeft goed inzicht in de opgave. We blijven daarbij inzetten op talent aantrekken en vasthouden. 

Voor alle zes acties zoals wij deze hebben beschreven in de Begroting 2022, geldt dat activiteiten zijn gestart om energiebesparende maatregelen en duurzame energie te realiseren. 
Door twee belangrijke ontwikkelingen zijn er verschuivingen op de activiteiten die we uitvoeren. Uit het nationale klimaatakkoord en het provinciale coalitieakkoord volgen 8 prioriteiten voor de provinciale inzet in de energietransitie. Daarbij gaan veel taken die voorheen bij het programma Nieuwe Energie Overijssel lagen over naar de gemeente. De prioriteiten zijn de onderwerpen waarop de provincie een resultaatverantwoordelijkheid neemt. 
Naast deze focus op prioriteiten biedt de provincie brede ondersteuning aan de uitvoeringspartners in de regionale energiewerkplaatsen. Per thema van de energietransitie is een werkvloer ingericht voor kennisdeling, instrumentontwikkeling en netwerkvorming. 
 
Ook werken wij momenteel samen met gemeenten en andere partners toe naar RES2.0 in 2023. Wij zijn in gesprek met gemeenten om de urgentie van het aanwijzen van zoekgebieden voor de RES2.0 afgerond te hebben. Daarbij hebben we de gezamenlijke ambitie om 60% van de opgave te realiseren met windenergie en 40% met zonne-energie. Dit alles heeft tot doel om de ambities van de beide RES-regio’s volgens planning te realiseren.   
 
Ten slotte heeft de energiecrisis ingrijpende gevolgen voor Overijsselse huishoudens, bedrijven, verenigingen en instellingen. Als provincie willen we bijdragen aan de aanpak van de energiecrisis en kansen benutten. We maken middelen vrij voor energiebesparende maatregelen door huishoudens, bedrijven, verenigingen en (culturele) instellingen. Hiermee helpen we om de energierekening nog deze winter omlaag te brengen, de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen te beperken en de CO2-uitstoot structureel te verminderen. 
Daarmee leveren we een belangrijke bijdrage aan de energietransitie en het programmadoel voor 2023. 

Bus concessie IJssel-Vecht 2023-2035 definitief gegund aan EBS
Met het aanbod van EBS verbetert de bereikbaarheid van de regio en wordt de verduurzaming gecontinueerd. Het bezwaar van Qbuzz op de gunning betekende een vertraging in de implementatie. Inmiddels is het bezwaar afgehandeld en de implementatie volop bezig gericht op een goede start in december '22.  
De huidige vervoerder is bezig met een intensief traject om de ervaren problemen met de Zero Emissie busvloot op te lossen voordat deze overgedragen worden aan EBS. We houden dit proces nauwlettend in de gaten en voeren tussentijds keuringen uit om de risico's voor de vervoerders en de provincie inzichtelijk en beheersbaar te houden.
 
Aanbesteding Twente – ZHO
5 oktober 2022 is de inschrijving concessie Twente – ZHO gesloten en startte de beoordeling. Met deze aanbesteding stellen we de continuïteit van het OV in Twente ook na 2023 zeker. De concessie behelst het openbaar vervoer (bus) in Twente en de treindienst Zutphen-Hengelo-Oldenzaal. Voor de gewenste transitie naar Zero Emissie bussen (deze concessie) en treinen (opvolgende concessie) ontstaan meerdere uitdagingen door de krapte op het elektriciteitsnet en de arbeidsmarkt. 

Omgaan met hitte, droogte en wateroverlast vraagt andere ruimtelijke keuzes bij de inrichting van de provincie. De droogte van de afgelopen zomer en de noodsignalen van de waterleidingbedrijven over waterbeschikbaarheid geven goed aan waar het dan om gaat. In het NOVEX gebied regio Zwolle werken we samen aan een klimaatbestendige groei van de regio Zwolle. De samenwerking hierin met rijk en regiopartners zal de komende maanden vorm krijgen en we starten met het maken van een regionale sponsstrategie.

Daarnaast geven we vorm aan het uitwerken van het principe ‘water en bodem sturend’ naar onze Omgevingsvisie. In de werkregio's van het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie zijn we gestart met de uitvoering van de regionale uitvoeringsprogramma's en strategieën. Op provinciaal niveau wordt een monitor ontwikkeld.

 

De krapte op de woningmarkt vraagt om concrete acties. In de Overijsselse Aanpak werken we samen met onze partners aan de woonagenda's, flexpools, het binnenhalen van rijkssubsidies, arrangementen en het aanjaagteam aan de versnelling van de woningbouw op sleutellocaties. Wij hebben, op verzoek van de minister voor Volkshuisvesting & Ruimtelijke Ordening (VRO) een provinciale bod opgesteld waarin we toezeggen 42.300 woningen te bouwen tot en met 2030. Dit bod gaan we de komende maanden met alle partners uitwerken in regionale woondeals. 

Ook de huisvesting van statushouders vraagt onze aandacht. We hebben ons toezicht op de gemeenten bij het uitvoeren van deze taak geïntensiveerd. We voeren vaker bestuurlijk gesprekken bij gemeenten met een aangepast toezichtkader voor domein huisvesting statushouders. Hierover hebben we u in september een informerende brief gestuurd. 
De vitaliteit en de leefbaarheid van onze binnensteden staat nog steeds onder druk. Ondernemers hebben het lastig door tekorten aan personeel, hoge energiekosten en concurrentie van online winkels. Daarom ondersteunen wij gemeenten en binnensteden met stadsarrangementen, netwerkbijeenkomsten en kennis. Op 3 november ontvangen wij onze partners op ruimte, wonen en retail op ons netwerkevent ‘bouwen aan beweging’. 

In ‘Overijssel voor Elkaar’ hebben we het fundament voor onze nieuwe Omgevingsvisie omschreven. Uw staten bespreekt deze dit najaar. Tegelijkertijd ontvangen wij dit najaar vanuit de rijksoverheid een ‘startpakket’ waarin zij melden wat zij van de provincies verwachten op het gebied van bijvoorbeeld water en bodem sturend, wonen en nog vele andere rijksprogramma's. 

Het opstellen van de Natuurdoelanalyses in het kader van de Wet Stikstof en natuurherstel vraagt eigen personele inzet omdat door arbeidsmarktkrapte we niet het benodigde personeel hebben kunnen aantrekken. Hierdoor hebben we de herziening van de beheerplannen vertraagd moeten opstarten.

De vergunningverlening is op dit moment nog zeer beperkt mogelijk. Om dit proces weer op gang te brengen zijn er onontkoombaar bronmaatregelen nodig die de depositie op Natura 2000-gebieden verlagen. Rondom het legalisatietraject van PAS melders worden diverse besluiten voorbereid maar concreet zicht op legalisatie ontbreekt nog.
Zoals door het Rijk gevraagd, ontwikkelen we ons Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG) (waarin onze Gebiedsgerichte Aanpak stikstof (GGA) in op gaat), Ontwikkelopgave Natura2000, Veenweide aanpak, Bossenstrategie en het Perspectief voor de Landbouw zijn nauw verbonden met het PPLG. In deze processen merken we dat de sterk toenemende onrust binnen het landelijk gebied als gevolg van de landelijke politieke discussie over het Nationaal Programma Landelijk Gebied en de polarisatie in de samenleving doorwerkt in onze gebiedsprocessen. Er zijn meer discussies en de processen verlopen trager.

Samenhangend met het PPLG zien wij dat ook de vraag naar monitoring toe zal nemen en een grotere inspanning van ons gaat eisen. Dit geldt ook voor onze inzet op plan-m.e.r. procedures (milieueffectrapportage) waar we een toename verwachten van het aantal procedures door het toenemende aantal projecten/programma’s onder het NPLG en de wijzigingen in de Omgevingswet. 

Verder delen we graag het positieve nieuws dat het programma Natuur voor Elkaar goed draait. Het aantal aanvragen voor groene schoolpleinen was aanzienlijk. We realiseren meer groen in verschillende versteende wijken. Voor de subsidieregeling ‘Natuur en Samenleving’ komen meer aanvragen binnen dan dat er geld voor is. We hebben de Groene Karavaan gestart om in de regio’s het belang van natuur voor mensen stevig op de kaart te zetten en groene initiatieven verder te helpen.

Kwaliteit openbaar bestuur
De kwaliteit van het openbaar bestuur vinden wij belangrijk. Zeker in het laatste jaar van het coalitieakkoord. De recente ontwikkelingen in de maatschappij vragen op continue en mogelijk versterkte aandacht voor maatschappelijk onbehagen, polarisatie en ondermijning.
Samenwerking in de regio staat voorop, nu de uitdagingen op het gebied van ruimtelijke inrichting bestuurlijke keuzes vragen. Daarbij kijken we verder dan de regio, provinciegrenzen of landsgrenzen. Immers, ook Den Haag, Duitsland en Europa zijn voor ons belangrijke partners om doelstellingen en ambities te verwezenlijken. 

Eén overheid
De grote maatschappelijke opgaven vragen om concrete antwoorden en om doortastend optreden van alle overheden samen als één overheid – mét respect voor elkaars rollen en posities. We trekken daarom intensief samen op met onze mede-overheden en spreken af wat we (van elkaar) nodig hebben om onze rollen, taken en verantwoordelijkheden waar te kunnen maken. Omdat het vertrouwen in de overheid steeds meer onder druk staat, werken we in al onze opgaven aan een goede verbinding met de samenleving. Kwaliteit openbaar bestuur is daarin de leidraad: als één overheid samen met onze partners aan de opgaven werken waar we voor staan! Daarbij is het van belang dat we ons leervermogen versterken en benutten: “leren door te doen”. Omdat we ons daar bij de start van onze programma’s gelijk voor inzetten, vormt het een integraal onderdeel van onze werkwijze. Belangrijke instrumenten zijn: de lerende evaluaties en de inzet van de reflectiekamers.

Voorbereidingen 2023
Komend jaar is Overijssel gastprovincie voor de Nationale Start van de Bevrijding (en Bevrijdingsdag op 5 mei 2023). De provincie organiseert samen met gemeente Zwolle, Nationaal Comité 4 en 5 mei en Bevrijdingsfestival Overijssel de landelijke aftrap van de Bevrijding en bijbehorende eigen activiteiten.
Op 15 maart 2023 vinden de Provinciale Statenverkiezingen plaats. Wij hopen de belangstelling voor de democratie en betrokkenheid van inwoners bij de besluitvormingsprocessen te vergroten. Daarom werken we (onder andere in samenwerking met IPO) aan een campagne om de verkiezingen en het belang van de democratie onder de aandacht te brengen van inwoners van Overijssel. Democratische betrokkenheid is een vraagstuk dat elke dag relevant is. De verkiezingen bieden een uitgelezen democratisch ijkmoment. 
Ten aanzien van opvang van asielzoekers spelen grote vraagstukken. Er is nieuwe wetgeving in aantocht. Dit kan betekenis hebben voor de rol en taak van provincies. We verwachten komend jaar dat ontwikkelingen op dit punt effect hebben op benodigde inzet en daarmee op de begroting.

Cultuur
De gevolgen van de coronacrisis zijn nog steeds van invloed op de culturele sector. Hoewel de sector weer volop draait en hard werkt aan herstel, is nog niet alle publiek teruggekeerd en vele partijen in de sector hebben door de coronacrisis hun reserves moeten aanspreken. De huidige energiecrisis met stijgende prijzen, inflatie en personeelstekort treffen ook deze toch al geraakte sector. Wij voelen ons betrokken en doen wat wij kunnen om de sector te helpen weer vitaal en wendbaar te worden. Wij zien de eerste positieve resultaten van ons versterkingsprogramma culturele sector zichtbaar worden.
We zetten in op vitale en gezonde Overijsselaars met als doel het stimuleren van het zelforganiserend vermogen van inwoners en levendige gemeenschappen in stad en op het platteland. We werken met verschillende maatschappelijke/zorgpartners aan maatschappelijke vraagstukken. We verbinden netwerken, delen onze kennis en faciliteren initiatieven waar nodig. Onze inzet op een inclusieve samenleving krijgt onder meer vorm door onze kwartiermaker Rick Brink die samen met gemeenten een plan van aanpak opstelt.

Het Statenvoorstel is het besluitvormend stuk bij deze Monitor. Daarin staan de (financiële) voorstellen nader beschreven. Het Statenvoorstel vindt u onder de knop 'bijlagen' rechts boven aan de pagina.