Financiering

In deze paragraaf Financiering gaan we in op het beleid en beheer van onze financiële middelen. Financiering (“treasury”) richt zich op het sturen en beheersen van, het verantwoorden over en het toezicht houden op de financiële vermogenswaarden, de financiële geldstromen, de financiële posities en de hieraan verbonden risico’s.

De eerste pijler hierbij is dat we tijdig kunnen beschikken over voldoende financiële middelen. Zo kunnen we steeds aan onze betalingsverplichtingen voldoen. We maken hierbij gebruik van een liquiditeitsprognose.

De tweede pijler is het beheer van tijdelijk overtollige middelen. We hebben een omvangrijke liquide positie, ontstaan vanuit de aandelenverkoop van Essent. Een deel van deze middelen is ondergebracht in een obligatieportefeuille. Een belangrijk uitgangspunt bij het beheer van deze obligatieportefeuille is een laag risicoprofiel.
Daarnaast zijn we gehouden aan specifieke regelgeving rond tijdelijk overtollige middelen: we moeten dit geld stallen bij de schatkist (“schatkistbankieren”). Daarbij kunnen we gebruik maken van de depositofaciliteit bij de schatkist.
Een uitzondering op het verplichte schatkistbankieren is het verstrekken van leningen aan decentrale overheden, voor zover ze niet onder toezicht vallen van de Provincie (dus buiten de provinciegrenzen liggen).

De derde pijler betreft het beheersen van uitzettingen vanuit de publieke taak. Veel middelen uit de publieke taak zijn ondergebracht in fondsen en verstrekte leningen. Voor het verstrekken van dit soort middelen zijn kaders opgesteld. We sturen hierbij vooral op maatschappelijk rendement (“publiek belang”). Het financieel rendement is relevant, maar ondergeschikt aan het maatschappelijk rendement.

Vanzelfsprekend zijn we gehouden aan wettelijke richtlijnen en onze eigen kaders. Het gaat dan om de Provinciewet (art 216 2c), de Wet financiering decentrale overheden (Wet Fido), ministeriële regelingen zoals de Regeling uitzettingen en derivaten decentrale overheden (Ruddo), de Regeling Schatkistbankieren (Skb) en het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV, artikel 13).

De provinciale regels liggen vast in de Financiële Verordening (artikel 8) en het daaraan gerelateerde Treasurystatuut. Dit Treasurystatuut is in december 2022 geactualiseerd en gaat met name in op:

• het aantrekken van voldoende middelen en uitzetten van overtollige middelen,
• het beheersen van financiële risico’s zoals het renterisico, kredietrisico en koersrisico,
• het optimaliseren van het rendement op de liquiditeitspositie binnen de kaders.

Saldo liquiditeiten

Onze liquiditeitspositie bedroeg op 31 december 2023 € 821 miljoen. Op 1 januari 2023 was dit € 850 miljoen. De liquiditeitspositie is in 2023 dus gedaald met € 29 miljoen.  De liquide middelen waren gestald bij het Rijk op de schatkistrekening. Dit zijn we als decentrale overheid verplicht. We ontvangen rente over het openstaande saldo.
Het grootste deel van deze € 821 miljoen is bestemd, bijvoorbeeld voor toekomstige uitgaven waarvan het budget gereserveerd is in reserves. Het gaat dan onder meer om de reserve uitvoering Natuurnetwerk Nederland (€ 240 miljoen), de uitvoeringsreserve Kwaliteit van Overijssel (€ 129 miljoen), de reserve Sporen en wegen (€ 54 miljoen), de reserve Europese programma's (€ 47 miljoen) en de reserve Mobiliteitsprogramma's verkeer en vervoer (€ 45 miljoen). Ook is in de algemene reserve Kwaliteit van Overijssel ruim € 200 miljoen opgenomen voor de investeringsimpuls vanuit het Coalitieakkoord 2023-2027.
Daarnaast zijn de liquiditeiten nodig voor de toekomstige uitgaven die we dekken uit ontvangen specifieke uitkeringen van het Rijk (€ 134 miljoen). 

Ontvangsten 

Onze grootste reguliere inkomsten in 2023 zijn de uitkering uit het Provinciefonds (€ 247 miljoen) en de opcenten op de motorrijtuigenbelasting  (€ 118 miljoen). We ontvingen dividendinkomsten van in totaal € 38 miljoen, vrijwel volledig toe te rekenen aan dividend Enexis. Van dit dividend Enexis had € 20 miljoen betrekking op de verkoop door Enexis van haar dochter Fudura.

Jaarlijks wordt afgelost op onze obligatieportefeuille, in 2023 hebben we € 28 miljoen ontvangen. De ontvangen rente in 2023 bedroeg ook € 28 miljoen, waarvan € 21 miljoen betrekking heeft op het saldo van onze rekening courant bij de Schatkist en € 4 miljoen op onze obligatieportefeuille.

In 2023 hebben we € 107 miljoen aan specifieke uitkeringen van het Rijk ontvangen. We hebben in 2023 € 95 miljoen uitgegeven met dekking vanuit specifieke uitkeringen. Per saldo hebben we in 2023 dus € 12 miljoen meer ontvangen.  Zie voor informatie over de specifieke uitkeringen de betreffende toelichting op de balans.

Uitgaven

Naast de reguliere uitgaven voor subsidies (€ 133 miljoen) en salarissen (€ 86 miljoen), zijn er ook in 2023 substantiële incidentele uitgaven geweest vanuit de reserves Kwaliteit van Overijssel (€ 60 miljoen) en Natuurnetwerk Nederland (€ 21 miljoen). 
In totaal is er in onze infrastructuur € 25 miljoen geïnvesteerd, waarvan een groot deel (€ 12 miljoen) vervangingsinvesteringen betrof.
In 2023 hebben we voor in totaal € 92 miljoen aan kortlopende leningen verstrekt aan vijf gemeenten. Hiervan was € 82 miljoen weer ontvangen op 31 december 2023. De resterende € 10 miljoen hebben we in februari 2024 ontvangen.

Analyse liquiditeitsprognose

Onze liquiditeitsprognose gaf voor 31 december 2023 een geprognosticeerd saldo van € 727 miljoen. De werkelijke stand was € 821 miljoen. De belangrijke verklaringen (groter dan € 10 miljoen) voor dit verschil zijn:

• Er is € 42 miljoen minder geïnvesteerd in materiële vaste activa dan begroot. Voornamelijk investeringen in de Vechtdalverbinding en de vervangingsinvesteringen waren lager met respectievelijk € 9 miljoen en € 8 miljoen.
• Er is per saldo € 31 miljoen meer ontvangen vanuit specifieke uitkeringen dan vooraf ingeschat.
• Een hogere verkoop en lagere aankoop van gronden heeft, ten opzichte van de raming, geleid tot een hoger saldo van in totaal € 18 miljoen.
• De geldverstrekkingen aan het Energiefonds Overijssel waren in totaal € 34 miljoen hoger dan vooraf ingeschat. Het Energiefonds heeft met name in december 2023 substantieel middelen opgehaald bij de Provincie (binnen de gemaakte afspraken) om voldoende liquide middelen te hebben voor een paar grote geldverstrekkingen in het 1e kwartaal van 2024. 

Uit bovenstaande opsomming blijkt dat het verschil tussen de prognose en werkelijkheid verklaard wordt door incidentele posten die veelal vooraf niet goed in te schatten zijn.

Waarde

Op 31 december 2023 was de nominale waarde van onze obligatieportefeuille € 47 miljoen. Op 31 december 2022 was dit € 76 miljoen. De daling van € 29 miljoen betreft de reguliere aflossing van obligaties wegens het bereiken van de einddatum van de looptijd van de betreffende obligaties. Conform regelgeving mogen we geen nieuwe obligaties aangaan.

In de tabel hieronder is de verdeling van onze obligatieportefeuille opgenomen.

Risicobeheersing obligatieportefeuille
We hebben onze obligatieportefeuille ondergebracht bij de bewaarbank Caceis. ASR-vermogensbeheer beheert onze obligatieportefeuille en is onze intermediair naar Caceis. De mate waarin we risico lopen op onze obligatieportefeuille maken we inzichtelijk via toegekende ratings op onze obligaties door externe ratingbureaus. Ratings geven inzicht in de kredietwaardigheid van een uitgevende instelling of instrument. Bij een rating van AAA (de hoogste rating) is de kans zeer klein dat de hoofdsom of rentebetalingen niet ontvangen zullen worden. Instrumenten met rating AAA, AA, A of BBB geven een hoge mate van betrouwbaarheid op aflossing. Instrumenten met een lagere rating dan BBB hebben een meer speculatief karakter. Deze zijn voor ons niet toegestaan (Wet Fido).

Onze obligatieportefeuille heeft een sterk risicomijdend profiel, zoals blijkt uit de tabel hieronder.  Alle obligaties in de beheerportefeuille luiden in euro’s zodat er geen valutakoersrisico is.

Naast het gestalde geld bij de schatkist en de middelen die zijn ondergebracht in de obligatieportefeuille, zijn er ook substantiële bedragen uitgezet bij fondsen, nutsbedrijven en andere partijen. Het gaat hierbij vrijwel altijd om kapitaalverstrekkingen en leningen vanuit de publieke taak van de provincie.

Een totaaloverzicht van deze verstrekte middelen is opgenomen in het overzicht Financiële vaste activa, in het financieel bijlagenboek bij dit jaarverslag.

Samenvattend per 31 december 2023: aan kapitaalverstrekkingen is € 199 miljoen uitgezet, met name bij onze fondsen HMO (€ 56 miljoen) en IFO (€ 28 miljoen) en bij de nutsbedrijven Enexis (€ 46 miljoen) en Vitens (€ 35 miljoen). Aan leningen is € 419 miljoen uitgezet. Grote posten hierbij zijn de leningen aan EFO (€ 257 miljoen), Enexis (€ 102 miljoen) en de BNG Bank (€ 25 miljoen).

In de paragraaf Verbonden Partijen is informatie opgenomen over de organisaties waarin wij een publiek en financieel belang hebben. 

Deposito bij de schatkist

Zoals eerder genoemd, is de provincie verplicht om tijdelijk overtollige middelen onder te brengen bij de Schatkist van het Rijk. Binnen dit Schatkistbankieren is het mogelijk om middelen op een deposito te zetten voor een bepaalde tijd. In 2023 heeft de provincie één maal gebruik gemaakt van deze mogelijkheid en € 10 miljoen uitgezet voor drie maanden. Dit heeft € 0,1 miljoen aan rente opgeleverd. Voor het grootste deel van 2023 gold dat de rente op de rekening-courant van de schatkist hoger was dan op deposito. Vandaar dat er slechts één deposito is geplaatst in 2023.

Verstrekte leningen aan gemeenten

De enige wettelijke optie om tijdelijk overtollige middelen buiten de schatkist renderend uit te zetten is het verstrekken van leningen aan decentrale overheden, voor zover de provincie geen toezichthoudende rol heeft op deze decentrale overheden. Dit zijn alle decentrale overheden die buiten Overijssel liggen. In december 2022 hebben Gedeputeerde Staten besloten dat Treasury, binnen vastgestelde kaders, deze leningen mag gaan verstrekken aan decentrale overheden. In 2023 is Treasury (voorzichtig) begonnen met het verstrekken van (kortlopende) leningen aan gemeenten.  Er zijn in 2023 vijf kortlopende leningen aan gemeenten verstrekt voor in totaal € 92 miljoen.  Hiervan is € 82 miljoen ook weer afgelost in 2023. Op balansdatum 31 december 2023 stond er nog één lening open van € 10 miljoen die in februari 2024 is afgelost.

De totale renteopbrengsten 2023 op deze vijf leningen bedragen € 1,3 miljoen. Dit is iets lager dan we op de rekening-courant bij de schatkist hadden kunnen ontvangen. De rente op de rekening-courant bij de schatkist volgt de ECB-rente. Op het moment van sluiten van de leningen was niet bekend (en was redelijkerwijs ook niet in te schatten) dat de Europese Centrale Bank de rente zo snel zo hard zou laten stijgen.

De wet Financiering decentrale overheden (FIDO) benadrukt het belang van financiële risicobeheersing. Dit vanuit de gedachte dat een overheid voorzichtig hoort om te gaan met publieke middelen. Om de renterisico’s bij het aantrekken van leningen te beheersen en forse rentelasten te voorkomen hanteert de wet FIDO twee normen: de kasgeldlimiet (beperken risico’s bij kortlopende schulden) en de renterisiconorm (beperken risico’s bij langlopende schulden). Aangezien de provincie Overijssel geen leningen heeft aangetrokken en dus ook geen rente betaalt, zijn deze normen voor de Provincie Overijssel niet van toepassing.

De provincie heeft geen derivaten.

De provincie Overijssel heeft geen opgenomen geldleningen en (daarmee) ook geen rentekosten. Het toerekenen van rentekosten aan taakvelden is daarmee niet van toepassing. Wel ontvangt de provincie Overijssel rentebaten over de middelen bij de schatkist, de obligatieportefeuille en de verstrekte leningen. Gezien de rentestanden in 2023 is er voor gekozen om gebruik te maken van de relatief hoge rentevergoeding op de schatkist. De langlopende rentes en depositorentes lagen onder het niveau van de kortlopende rentes.

De rentebaten zijn in onderstaand schema gespecificeerd.

In de Wet houdbare overheidsfinanciën (Wet hof) zijn de afspraken over de Europese begrotingsdoelstellingen vertaald naar de Nederlandse overheid. De uitgaven en inkomsten van de provincies en gemeenten tellen mee bij het bepalen van het EMU-saldo voor Nederland. Elke provincie (en gemeente) heeft een individuele EMU-referentiewaarde, oftewel een doorvertaling van de macronorm voor Nederland naar het individueel niveau van een provincie, op basis van het aandeel van het begrotingstotaal van de provincie ten opzichte van het begrotingstotaal van alle provincies. In 2023 hebben wij een positief EMU saldo gerealiseerd van € 9,5 miljoen. De berekening is opgenomen in het financieel bijlagenboek.