Weerstandsvermogen

Dit is hoe wij denken

We voeren als provincie zelfstandig of met partners grote projecten van maatschappelijk belang uit. Dit brengt risico's met zich mee, deze gaan we niet uit de weg. Het tijdig signaleren en beheersen van risico’s is essentieel, zodat we goed kunnen anticiperen op potentiële risico's en tegenslagen.

Provinciale Staten stellen het risicomanagementbeleid elke vier jaar vast. Dit is begin 2022 voor het laatst gebeurd via vaststelling van de Kadernota risicomanagement. Hierin staan de strategische kaders beschreven om de organisatie te sturen met betrekking tot alle typen risico’s op alle niveaus binnen de organisatie. We zijn integraal verantwoordelijk voor alle provinciale risico’s en de acties die we nemen om de risico’s te beheersen. Met de Uitvoeringsnotitie risicomanagement geven we invulling aan integraal risicomanagement. Deze notitie vormt de leidraad voor het risicomanagement binnen de ambtelijke organisatie, waar het lijnmanagement verantwoordelijk is voor het beheersen van risico’s.

Het weerstandsvermogen van de provincie verwijst naar het vermogen om (onverwachte) financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit de continuïteit van uitvoering van de kerntaken in gevaar brengt. Het is een indicator voor de financiële veerkracht en stabiliteit van de provincie. De ratio weerstandsvermogen is de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit, ofwel reserves, en de benodigde weerstandscapaciteit, ofwel de risico's waaraan de provincie is blootgesteld. We houden voor wat betreft de ratio van het weerstandsvermogen ‘ruim voldoende’ aan, de ondergrens van deze waardering is 1,4. Het streven naar een gezonde financiële positie en het verantwoord omgaan met risico's dragen bij aan het versterken van het weerstandsvermogen van de provincie. Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend.

Dit is wat wij doen

Wij stellen periodiek het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen vast. Onderstaand gaan wij in op deze items.

Benodigde weerstandscapaciteit

De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald aan de hand van de risico's die wij hebben geïnventariseerd. Niet alle risico’s zijn te voorzien, het risicoprofiel is daardoor nooit volledig. Wij berekenen de benodigde weerstandscapaciteit op basis van een kansberekening. Hierbij gaan wij uit van een zekerheidspercentage van 90%. Dit betekent 90% kans dat alle geïnventariseerde risico's zich op hetzelfde moment voordoen. De aansluiting tussen de risicotabel en de tabel met het actuele weerstandsvermogen is daardoor niet één op één te maken.

Periodiek actualiseren wij de risico's en beheersmaatregelen van de organisatie. Deze inventarisatie heeft geleid tot een actueel beeld van de benodigde weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt volgens dit laatste beeld €45,8 miljoen.

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen incidentele en structurele risico's. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit behandelen we alle risico's als incidenteel. Indien structurele risico's zich voordoen kunnen we hier namelijk binnen een jaar maatregelen voor treffen ter voorkoming van dergelijke risico's in de toekomst. In de risicotabel geven we weer welke activiteiten de grootste impact hebben op de benodigde weerstandscapaciteit. In de tabel hebben we twee risico's niet genoemd die wel aandacht verdienen. Dit zijn risico's ten aanzien van grond en het Provinciaal Programma Landelijk Gebied.

Grond
In de paragraaf grondbeleid gaan we in op de risico’s van ons grondbezit, waarvan de financiële gevolgen zijn afgedekt door de algemene reserve grondzaken(ARG). Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG)
Ten aanzien van het PPLG bestaat er nog veel onzekerheid. Echter zijn er op dit moment nog geen operationele risico's. De komende periode blijft in het teken staan van goede afstemming met het Rijk, waarbij we Provinciale Staten tijdig informeren over de plannen en het proces. In gebieden zullen we blijvend sturen op participatie van de verschillende belangengroepen.

Grootste risico's weerstandscapaciteit

Risico’s met grootste invloed op de benodigde weerstandscapaciteit
Omschrijving risico	Invloed op benodigde weerstandscapaciteit	Kerntaak

Ontwikkelopgave	24%	Vitaal platteland
Binnen de ontwikkelopgave komen risico’s rondom verwerving, inrichtingsmaatregelen en verbetervoorstellen naar voren. Het programma wordt uitgevoerd in een complexe omgeving die wordt veroorzaakt door verschillende factoren. Facetten zijn: Het Nationaal/ Provinciaal Plan Landelijk gebied, de Natuurdoelanalyses, meerdere uitkoopregelingen, het mestbeleid, handhavingsverzoeken en de verscherping van belangentegenstellingen tussen betrokken partijen. De kans is groter geworden dat er vertraging ontstaat in de gebiedsprocessen bij de besluitvorming en in de verwervingstrajecten. Deze vertraging leidt tot hogere kosten door een toename van proceskosten en indexatie. De gevolgen van de hogere inflatie zijn goed merkbaar en kunnen op termijn verder toenemen.

Concessie en contractbeheer openbaar vervoer	15%	Mobiliteit
- Voor het gebruik van het spoor zijn vervoerders een gebruiksvergoeding aan ProRail verschuldigd die Provincie 1:1 subsidieert. De toerekening systematiek van de gebruiksvergoeding is aan wijzigingen onderhevig. - Risico omtrent de aanbestedingen van de concessies, thans: treinconcessies Vechtdallijnen en Zutphen-Oldenzaal in 2024 (ingang dec ‘27/’28). - De invoering van het European Rail Traffic Management System (2028) die eisen stelt aan het materieel leidt tot een risico voor een aantal van de Overijsselse treindiensten. - Als gevolg van de coronacrisis en hoge rituitval door personeelstekorten is de verwachting dat opbrengsten van de OV-concessies minder snel stijgen dan de contractueel te vergoeden kostprijs. - Door een veranderd gebruik bestaat er onzekerheid over de opbrengsten vanuit het Studenten OV contract.

Kanaal Almelo de Haandrik	13%	Mobiliteit
De kosten die nog gemaakt moeten worden voor de aanpak van schades langs kanaal Almelo de Haandrik kunnen hoger zijn dan voorzien. Voor de aanpak hebben Provinciale Staten een regeling vastgesteld om de schade die bewoners hebben gemeld aan te pakken. Door verschillende redenen kan de aanpak van schades langer duren en/of duurder worden dan gedacht. Enkele mogelijke oorzaken hiervan zijn dat er niet genoeg gespecialiseerde bedrijven beschikbaar zijn, dat juridische geschillen tijd in beslag nemen en dat prijzen stijgen door inflatie. Voor de schaderegeling heeft de provincie een afzonderlijk budget gereserveerd (financiële voorziening), waaruit de betaling van subsidies en schadevergoedingen kan plaatsvinden. Elk jaar wordt deze voorziening bijgewerkt op basis van de meest recente gegevens over het aantal gemelde woningen en de aard van de gemelde schade. Hierbij wordt ook rekening gehouden met extra kosten die we niet hadden voorzien. Toch kunnen we niet uitsluiten dat de voorziening misschien niet genoeg zal zijn.

Informatieveiligheid	11%	Kwaliteit openbaar bestuur
Er bestaan risico's rondom de beschikbaarheid van kritische bedrijfsprocessen dan wel processen die de rol van de Provincie in het openbaar bestuur kunnen beïnvloeden. De informatievoorziening van de provincie Overijssel is essentieel om processen ongestoord te laten functioneren. Het voorzien in informatie aan inwoners, partners en medewerkers is een taak van alle eenheden. Momenteel wordt nieuw beleid opgesteld waarna een plan in werking treedt om middels het correct beleggen van verantwoordelijkheden en taken met betrekking tot de informatieveiligheid op een voldoende hoog niveau te borgen en daarmee te voldoen aan de BIO (Baseline Informatiebeveiliging Overheid) en Wet bescherming Netwerken en Informatiesystemen (Wbni). Daarbij werken we nauw samen en delen we kennis met onder andere SSC-ONS, partnerorganisaties zoals de Gemeente Zwolle, de overige provinciën en het IPO.

Tecbase	9%	Regionale economie
De provincie neemt risicodragend deel in de gemeenschappelijke regeling Technology Base en dient de risico’s in de onderliggende grond- en luchthavenexploitatie op te vangen via het weerstandsvermogen. De gebiedsontwikkeling Technology Base vindt plaats vanuit de Gemeenschappelijke Regeling Technology Base, waaraan de Provincie Overijssel voor 50% deelnemer is. Zowel de grondexploitatie voor de realisatie van het bedrijvenpark als de exploitatie van de luchthaven zijn verliesgevend. Ter afdekking van de verwachte verliezen is een verliesvoorziening gevormd en wordt het jaarlijkse exploitatietekort aangevuld door de deelnemers.

Omgevingswet	7%	Ruimtelijke ordening en waterbeheer
Er zijn risico's gemoeid met het beperkte bereikte niveau van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Het is een risico dat het DSO vanaf de invoering nog niet stabiel genoeg is, niet gebruikersvriendelijk en dat er (financiële) onzekerheid is over de doorontwikkeling van het systeem. De koepels zijn nog in gesprek me BZK over de financiering van de doorontwikkeling en de financiering van de beheerkosten. Gevolg is dat er mogelijk extra beheerkosten en/of ontwikkelkosten op ons afkomen als het Rijk niet of onvoldoende mee financiert. Een ander gevolg is dat er mogelijke claims komen van gebruikers van het systeem doordat bijvoorbeeld vergunningen niet goed zijn afgegeven als de dienstverlening niet voldoende is. Ook kan het intern extra herstelwerk opleveren. Bijvoorbeeld het maken van een Projectbesluit met de oude techniek voor inpassingsplannen (een van de Tijdelijke Alternatieve Maatregelen - TAM). Die zal dan later nog omgezet moeten worden in de nieuwe techniek.

MAVKW - Machine richtlijn en Arbo veiligheid 25 kunstwerken Overijssel	4%	Mobiliteit
Binnen project MAVKW worden veiligheidsmaatregelen doorgevoerd in bestaande beweegbare kunstwerken, waarvan inmiddels acht kunstwerken zijn opgeleverd, drie kunstwerken momenteel in uitvoering zijn (Meenthebrug, Hesselingenbrug en Thijendijksbrug) en vier kunstwerken in de winterperiode 2024/2025 staan gepland voor uitvoering. Onderdelen van deze kunstwerken zijn in voorkomend geval decennia oud, waarbij de daadwerkelijke situatie niet altijd meer overeenkomt met de archieftekeningen, waardoor er afwijkingen kunnen ontstaan bij het uitwerken van het ontwerp. Zo blijkt dat de bediening op afstand van de Heerenbrug en Noordelijke Giethoornbrug meer verweven is met de lokale besturing dan voorzien en er extra aanpassingen nodig zijn. Ook is voor de revisie van de hydraulische installatie van de Zuidelijke Giethoornbrug aanvullend onderzoek nodig geweest, wat tevens heeft geleid tot aanvullende (onvoorziene) scope. Nog steeds een risico betreft de leveringen van technische componenten, wat wereldwijd nog steeds onder druk staat, door bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne en de onrust in de Rode Zee, waarbij dit in het verleden heeft geleid tot uitstel van de renovatie van de besturingsinstallatie van de Nieuwe Beukerssluis met een jaar. Met name de renovaties van de volledige besturingsinstallaties van vier bruggen in de winterperiode 2024/2025 zijn sterk afhankelijk van de inkoop en levering van elektrotechnische componenten.

Beschikbare weerstandscapaciteit

Voor het vaststellen van de beschikbare weerstandscapaciteit inventariseren wij de hoogte van de risicoreserves van de provincie. Dit zijn reserves die voor het opvangen van risico’s zijn aangemerkt. De onbenutte belastingcapaciteit nemen wij niet mee in de berekening van de structureel beschikbare weerstandscapaciteit. In de begroting 2024 is uitgesproken dat wij er naar streven de opcenten op de motorrijtuigenbelasting na de eenmalige verhoging in 2024 niet verder te verhogen in deze coalitieperiode.

De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt € 106,9 miljoen. Dat is € 14,8 miljoen lager dan in de begroting 2023. Het verschil wordt vooral veroorzaakt door een lagere stand van de Algemene risicoreserve dan aangenomen in de begroting 2023. Na vaststelling van de begroting 2023 zijn (PS-)besluiten genomen via de Monitor 2022-II, de Jaarrekening 2022 en de tweede begrotingswijziging van 2023 om middelen te onttrekken aan deze reserve. Het betreft onttrekkingen voor Kanaal Almelo de Haandrik (KadH), voorfinanciering PPLG en niet langer benodigde middelen voor de Vechtdalverbinding.

De omvang van de weerstandscapaciteit is als volgt:

Beschikbare weerstandscapaciteit	( x € 1 miljoen)

Reserve	Omvang reserve

Algemene risicoreserve	48,4
Uitvoeringsreserve NNN	14,2
Diverse bestemmingsreserves	35,4
Risicoreservering binnen projecten	8,6

Totaal incidenteel	106,6

Onvoorzien	0,3

Totaal structureel	0,3

Totaal beschikbare weerstandscapaciteit	106,9

Ongebruikte belastingcapaciteit	67,6

Ratio weerstandsvermogen

Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. De confrontatie van de beschikbare weerstandscapaciteit van € 106,9 miljoen en de benodigde weerstandscapaciteit van €45,8 miljoen levert een ratio op van 2,3. Het verhoudingsgetal is ten opzichte van de begroting 2023 gedaald van 2,4 naar 2,3. Als norm hanteren wij een ratio van minimaal 1,4.

Actueel weerstandsvermogen op concernniveau

Benodigde weerstandscapaciteit	Beschikbare weerstandscapaciteit	Ratio
(x miljoen)	(x miljoen)	weerstandsvermogen

45,8	106,9	2,3

Financiële kengetallen

Financiële kengetallen	Realisatie 2022	Primitieve Begroting 2023	Actuele Begroting 2023	Realisatie 2023
Netto schuldquote	-142%	-80%	-74%	-112%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	-225%	-175%	-148%	-185%
Solvabiliteitsratio	82%	82%	82%	82%
Kengetal grondexploitatie	0%	0%	0%	0%
Structurele exploitatieruimte	10%	0%	5%	10%
Belastingcapaciteit: Opcenten	95%	95%	95%	95%

Definities kengetallen

In bovenstaande tabel treft u vijf verplichte financiële kengetallen aan. Deze geven inzicht in onze financiële positie. De cijfers lichten we hieronder verder toe.

De netto schuldquote drukt de netto schuld uit in een percentage van de totale baten. De netto schuld is het saldo van de uitstaande schulden enerzijds en de in het bezit zijnde liquide middelen en vorderingen anderzijds. Wij hebben op dit moment nauwelijks schulden. Onze liquide middelen en vorderingen overtreffen de schulden dan ook ruim. Daardoor is het kengetal negatief. Op dit moment is het kengetal weinig zeggend. Wij verwachten dat onze liquiditeiten de komende jaren afnemen als gevolg van de bestedingen in het kader van ons investeringsprogramma.
In de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen zijn ook de leningen aan deelnemingen, openbare lichamen en overige verstrekte leningen opgenomen. Het kengetal wordt door het opnemen van de verstrekte leningen nog negatiever dan de netto schuldquote. Ook dit kengetal heeft een beperkte waarde.
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn om aan onze financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteitsratio geeft de omvang van het eigen vermogen (= reserves) weer als percentage van het balanstotaal. Onze solvabiliteit is uitstekend. In de literatuur wordt een minimum van tussen de 25 en 40% genoemd om een niet-financiële onderneming gezond te mogen noemen. Met een solvabiliteitspercentage van 82% komt de provincie uit op een zeer gezonde vermogenspositie. Wij verwachten dat de solvabiliteit de komende jaren verder afneemt. Dit hangt samen met de voortgang van uitvoering van de investeringsprogramma's die worden gedekt uit reserves.
Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Wij hebben geen grondexploitaties, waardoor dit kengetal 0% bedraagt en geen betekenis heeft.
De structurele exploitatieruimte geeft aan welke structurele ruimte wij hebben om de eigen lasten te dragen. Het saldo van de structurele baten en lasten wordt daartoe uitgedrukt in een percentage van de totale baten. Voor een toekomstbeeld van de structurele ruimte verwijzen wij naar het budgettair perspectief dat bij de perspectiefnota en de begroting wordt geactualiseerd.
De belastingcapaciteit geeft aan hoe de belastingdruk in Overijssel zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde. De belastingcapaciteit van provincies wordt berekend door het aantal opcenten te vergelijken met het gemiddelde van het aantal opcenten van alle provincies en uit te drukken in een percentage. Uit het kengetal belastingcapaciteit opcenten blijkt dat wij minder belasting heffen dan het gemiddelde in Nederland.

Status prestaties