Inleidende samenvatting

Voor u ligt de Monitor I van 2023. In deze Monitor rapporteren wij over de afwijkingen en wijzigingen ten opzichte van de Begroting 2023. 

Voor iedere prestatie uit de Begroting 2023 geven we een prognose of deze volledig (groen), deels (oranje) of niet (rood) gerealiseerd wordt. Via een financiële kleurscore geven we een duiding van de mate waarin het budget besteed wordt in 2023.  

Voor deze Monitor ligt de focus met name op de inhoudelijke en financiële afwijkingen ten opzichte van de Begroting 2023. 
In zijn algemeenheid zien we dat er op inhoudelijk vlak sprake is van vertraging in (besluitvormings-) procedures door o.a. onderlinge afstemming en het maken van (nadere) afspraken. Op het financiële vlak zien we met name de gevolgen van de inflatie, o.a. door prijsindexatie. In de bijlage bij deze inleiding treft u in een notendop de kleurscores van deze Monitor met een korte toelichting aan. Een uitgebreidere toelichting op de kleurensystematiek vindt u in het Statenvoorstel bij deze eerste Monitor van 2023.

We zien dat we volop hebben gewerkt aan onze opgaven en goede resultaten hebben bereikt. Wel hebben we enkele afwijkingen/aandachtspunten die we op de website "de Staat van Overijssel" nader toelichten. Hieronder treft u alvast een korte beschrijving aan.  

Tijdens het ondernemersevent Overijssel van februari 2023 vierden we wat we de afgelopen jaren bereikt hebben op het gebied van de opgave Krachtige Economie. We hebben meer dan 20.000 deelnemers bereikt via events en webinars en er zijn meer dan 3500 begeleidingstrajecten gestart. Met als gevolg dat er 150 nieuwe start-ups in Overijssel bij zijn gekomen. Daarnaast hebben we kansen weten te verzilveren in Europa, tot nu toe kwam er € 517 miljoen naar Overijssel. Hiermee zijn meer dan 3000 projecten gerealiseerd door 2000 Overijsselse bedrijven en organisaties. Ook deelden we 589 MKB-vouchers uit om ondernemers te helpen met digitalisering en het ontwikkelen van digitale vaardigheden. Op circulair gebied is Overijssel koploper op het gebied van Kunststof en Textiel en mochten we dit jaar ook de ‘Nationale Conferentie Circulaire Economie’ hosten die voor het eerst buiten Den Haag werd gehouden. 

We zetten in op 20% hernieuwbare energie in 2023 en een meer duurzame energievoorziening met minder CO2-uitstoot, mede via het programma Nieuwe Energie Overijssel 2017 – 2023. Wij ondersteunen de ontwikkeling van alternatieve energievoorzieningen (zoals zonne-energie op bedrijfsdaken en de warmtenetten voor gebruik van restwarmte, aardwarmte en aquathermie als alternatief voor aardgas) in samenwerking met onze partners in de Regionale Energiestrategie voor Twente en West-Overijssel. In 2023 werken we toe naar de RES 2.0 waarin de zoekgebieden voor grootschalige duurzame opwek door zon en wind op land is opgenomen. Dit is gericht op vergunningverlening voor 2025 en realisering voor 2030. De uitvoering van de RESsen integreren we in het lopende programma Nieuwe Energie Overijssel. Verder werken wij aan:

• Implementatie van het te actualiseren biomassabeleid voor Overijssel, in lijn met het te verwachten nieuwe nationale duurzaamheidskader biogrondstoffen;
• twee energiegebieden en twee smart energy hubs, daarbij werken we aan innovatieve en opschaalbare oplossingen voor de netproblematiek;
• beschikbaar stellen van leningen, garanties en participaties via het Energiefonds Overijssel voor investeringsprojecten gericht op energiebesparing en opwekking van hernieuwbare energie of energie-infrastructuur;
• beheren en ontwikkelen van energie-infrastructuur voor inwoners, ondernemers en instellingen, gericht op energiezekerheid, betaalbaarheid, duurzaamheid en uitvoerbaarheid via het aandeelhouderschap in Enexis.  

In een gezamenlijke aanpak van nieuwe Omgevingsvisie en PPLG Overijssel organiseren wij in het voorjaar van 2023 in de 6 gebieden een reeks van drie gebiedsdagen. We consulteren onze partners, met hun regionale kennis en kunde van de identiteit van het gebied, op onze koers en toekomstvisie om grote opgaven (rondom wonen, energie, natuur, klimaat en landbouw) in de gebieden gezamenlijk aan te pakken. 

In samenhang met de nieuwe Omgevingsvisie werken wij samen met onze partners in de regio en op Rijksniveau samen aan de ‘ruimtelijke puzzel’ (op basis van de Tweede Kamerbrief Programma's Uitvoering NOVEX en Mooi Nederland) die iedere provincie in oktober bij het Rijk moet aanleveren. We liggen op schema voor het tweede ijkmoment met het Rijk. 

Wonen 
Via onze regionale woonagenda's werken we aan de opgave om (onze basisinspanning van) 42.300 woningen te bouwen tot en met 2030 en deze te verwerken tot woondeals. Met deze woondeals hebben we weer een stap in goede richting naar een kwalitatief passende woningmarkt gezet. We zijn er echter nog niet. De samenwerking met gemeenten, corporaties en marktpartijen blijven we opzoeken om ervoor te zorgen dat we deze opgave met elkaar slechten. En tegelijkertijd ook om juist met elkaar bij te sturen wanneer nodig. Uitdagingen zoals stikstof, CO2-reductie, een tekort aan personeel en financiële middelen blijven ons dwingen om gezamenlijk tot slimme oplossingen te komen. 

Omgevingswet
De inwerkingtreding van de Omgevingswet is nu definitief op 1 januari 2024. Voor de resultaten waar we als organisatie sturing op hebben, zijn we goed voorbereid op inwerkingtreding van de wet. Aandachtspunt is en blijft de ontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO), dit is voor de provincie beperkt beïnvloedbaar. Het programma implementatie Omgevingswet zal daarom haar laatste activiteiten afronden in 2023. 

Vrijkomende agrarische bebouwing
Wij hebben de herontwikkeling van agrarische erven (VAB’s) aangemerkt als één van de urgente opgaven van het provinciaal omgevingsbeleid waarvoor een samenhangende aanpak nodig is. Wij ondersteunen gemeenten met het opstellen van een programma voor vrijkomende agrarische bebouwing. 

De middelen die wij voor dit jaar gereserveerd hadden voor de uitvoering van het Investeringsbesluit van 2021 en het programma ZON, zijn inmiddels uitgeput. Er kunnen in 2023 geen nieuwe subsidies verstrekt worden. Wij voeren het provinciale programma klimaatadaptatie uit en wij werken de uitgangspunten van de rijksoverheid op het gebied van Water en Bodem sturend uit in ons ruimtelijk beleid van de Omgevingsvisie en de 'ruimtelijke puzzel'. 

Met de aankondiging van de minister dat het Rijk alle investeringen in nieuwe infrastructuur stopzet en enkel inzet op beheer en onderhoud, zien wij uiteraard gevolgen voor toezeggingen in het MIRT voor onder andere A35, N50 etc. De toegezegde middelen in het kader van Verkeersveiligheid (Rijks N-wegen) blijven wel overeind (middengeleider N36).

Succesvolle aanbesteding OV concessie Twente-ZHO 
De OV-concessie Twente-ZHO (Zwolle-Hengelo-Oldenzaal) die is gegund aan Arriva Personenvervoer Nederland B.V, start in december 2023 met een geheel nieuwe RRReis busvloot- met alleen Zero Emissie stads- en streekbussen in Twente, opgeladen met groene stroom. Hierdoor besparen we jaarlijks 8 miljoen kilogram CO2-uitstoot. Ook de treinen binnen deze concessie krijgen een upgrade, zo zijn er werkcoupés beschikbaar en is het toilet rolstoeltoegankelijk. 
De nieuwe spoorlijn tussen Zwolle en Münster is opgenomen in een Europees spoornetwerk binnen de TEN-T dat mag rekenen op EU-subsidie. Dit geldt ook voor het spoor tussen Emmen en Rheine en de Lelylijn.

Verkeersveiligheid 
Ondanks alle inspanningen is, na jaren van daling, in 2022 het aantal verkeersdoden in Nederland en ook Overijssel fors gestegen (+27%).  In 2022 kwamen 291 fietsers om het leven.  De grootste toename van het aantal verkeersdoden in Nederland vond plaats onder de fietsende 75-plussers. Dit vraagt om een intensivering van onze inspanningen. 

Wij zijn volop bezig met zogenaamde “gebiedsdagen” waarin we samen met gebiedspartijen in de zes deelgebieden van Overijssel hebben gekeken naar het Fundament voor de nieuwe Omgevingsvisie en het ontwerp van het Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG) Overijssel. Gespreksonderwerpen zijn de PPLG-doelen waaronder “Toekomstbestendige landbouw” en “Een sterk sociaal-economisch platteland” en de benodigde instrumenten.  

In het programma Ontwikkelopgave Natura2000 merken we dat de ontwikkelingen in het kader van het NPLG/PPLG invloed hebben. De opgaven op het gebied van stikstof, kaderrichtlijn water en klimaat veroorzaken onzekerheid over de toekomst bij ondernemers. Omdat de opgaven deels nog niet uitgekristalliseerd zijn en de gevolgen voor individuele bedrijven veelal nog onduidelijk zijn, ontbreekt voor veel ondernemers een duidelijk perspectief. Dit leidt tot onzekerheid en dat maakt besluitvorming lastig. Tegelijk zorgen bij een aantal gebieden uitspraken van de Raad van State voor vertraging. Ondanks deze omstandigheden worden er maatregelen uitgevoerd en gaat het proces door om te komen tot passende plannen en maatregelen. 

We lopen vertraging op in onze stikstofaanpak door het uitblijven van een duidelijk nationaal stikstofbeleid (vertaald in wetgeving), de verlate invoering van de Aanpak Piekbelasters en uitspraken van de Raad van State over PAS-melders. 

De eerste editie van de Groene Karavaan – een project van het programma Natuur voor Elkaar – is van start gegaan in Salland, waarna het Vechtdal en NW-Overijssel zijn aangedaan. Honderden mensen namen deel aan de verschillende activiteiten die erop gericht zijn om natuur en mensen meer met elkaar te verbinden. 

Cultuur en sociale kwaliteit 
2023 is het derde uitvoeringsjaar van ons cultuurbeleid 2021-2024. Wij zetten extra in op Cultuureducatie in het speciaal onderwijs en op toekomstbestendig maken van ons religieus erfgoed. We stimuleren de maatschappelijke educatieve bibliotheken ook in relatie met programma basisvaardigheden, samen met alle penvoerders Cultuureducatie met Kwaliteit in Overijssel. Er wordt maximaal gebruik gemaakt van onze subsidieregelingen zoals de Sociale Hypotheek en Overijssel in Beweging. We werken aan een cultuursector die weerbaar, wendbaar en innovatief is. Want we zien dat deze sector nog steeds herstellende is van de gevolgen van de corona-crisis en dat heeft zijn weerslag op ons cultuurbeleid. 
Wij ondersteunen inwoners van Overijssel met het verder brengen van hun plannen voor een mooier en beter Overijssel met de inzet van vijf initiatievencoaches en een passende financiering in de vorm van subsidies van overheden of fondsen. Via een (pilot) provinciale crowdfundingssite hebben alle deelnemers hun doelstellingen gerealiseerd. Daarnaast is er uitvoering gegeven aan de motie ‘Vrijwilligers – cruciaal voor Overijssel’ en is er een leergang Maatschappelijk Vastgoed en vrijwilligerswerk van start gegaan.

Bevrijdingsfestival 2023 
Op 5 mei organiseerde de provincie samen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei, de gemeente Zwolle, stichting Bevrijdingsfestival Overijssel, de NOS en RTV Oost een bijzonder programma vanuit het provinciehuis en op het festivalterrein in het Park de Wezenlanden in Zwolle, dat live door de NOS op tv werd uitgezonden. Aansluitend ontstak de minister-president samen met een Ambassadeur van de Vrijheid het Bevrijdingsvuur op het Bevrijdingsfestival Overijssel als startsein voor?de?Bevrijdingsfestivals en alle andere festiviteiten?in het land.

Statenverkiezingen 
De aftrap van de verkiezingscampagne kreeg in onze provincie op een unieke manier vorm. Deze avond is als zeer succesvol ervaren door de genodigden. We kijken terug op een geslaagd verkiezingsproces waarin de opkomst 64% was. Dit is een stijging van ruim 8% ten opzichte van 2019. De opkomst in Overijssel was 11% hoger dan in de rest van Nederland. 
Belang van samenwerking, verbinding met de samenleving 
Op 27 maart 2023 brachten de drie adviesraden Rli, ROB en RVS hun gezamenlijke advies “Elke regio telt! Een nieuwe aanpak van verschillen tussen regio’s” uit.  Het rapport biedt aanknopingspunten voor onze regio’s in Overijssel om kansenagenda’s brede welvaart op te stellen en zich richting het Rijk te positioneren in de lobby voor financiering van deze kansenagenda’s. Voor ons als provincie ligt de vraag voor welke rol wij op ons nemen richting de regio’s bij het opstellen van deze kansenagenda’s. 

Zoals op de startpagina te zien is bedragen de totaal begrote lasten voor 2023 € 518,3 miljoen. Het gepresenteerde cirkeldiagram geeft de verdeling van deze lasten over de kerntaken weer. De begrote baten in 2023 bedragen € 434,4 miljoen. De belangrijkste inkomsten zijn de uitkering uit het Provinciefonds (€ 230,3 miljoen) en de opcenten op de Motorrijtuigenbelasting (€ 115,5 miljoen).

Het verschil tussen de begrote baten en lasten van € 83,9 miljoen onttrekken we per saldo aan de reserves. Deze onttrekking is voorzien in onze investeringsprogramma's en heeft betrekking op de voor die investeringen bestemde middelen in de reserves.  De begroting 2023 is in evenwicht en bevat vrije ruimte in de Algemene reserve en positieve begrotingssaldi voor de meerjarenbegroting. In onderstaande tabel, met een overzicht van het actuele budgettaire perspectief, worden die saldi weergegeven.

Deze saldi dienen te worden bezien in het licht van de toekomst van de provinciale financiën waarover wij al diverse keren met u spraken. Onder andere als gevolg van afnemende incidentele budgetten waaruit ook activiteiten worden gedekt waarvan continuering mogelijk gewenst is en onzekerheden over de omvang van onze toekomstige inkomsten uit het provinciefonds en de lokale belastingen voorzien wij in de toekomst de noodzaak tot het maken van fundamentele keuzes.

Alle detailinformatie over onze financiën wordt weergegeven in de rubriek 'financiën' en in de verschillende bijlagen bij deze begroting.

Het Statenvoorstel is het besluitvormend stuk bij deze begroting. Daarin staan de (financiële) voorstellen nader beschreven. Het Statenvoorstel vindt u onder de knop 'Bijlagen' rechtsboven in het scherm.