Kerntaak 4. Mobiliteit

Het aantal reizigerskilometers dat de Overijsselse bevolking maakt, ligt in 2023 op 13,6 miljard kilometer. In Nederland is dit 192,6 miljard kilometer. De groei van de mobiliteit vlakt af en is niet meer zo sterk als in de vorige eeuw. In 2020 nam het aantal reizigerskilometers in Nederland en Overijssel fors af vanwege de Corona-pandemie. Inmiddels is er een fors herstel zichtbaar van het aantal reizigerskilometers na de Corona-pandemie. 

De cijfers zijn afkomstig uit onderzoek van het CBS dat jaarlijks enqueteert naar verplaatsingen en mobiliteit van de Nederlandse bevolking. Dit is het onderzoek Onderweg in Nederland (ODiN). 

In het mobiliteitsbeeld 2024 van het KIM, wordt ingegaan op ontwikkelingen in de mobiliteit.  

Van alle kilometers die de Overijsselse bevolking maakt, wordt 70% met de auto afgelegd, 52% als bestuurder en 18% als passagier. Het openbaar vervoer neemt 10% van de afgelegde kilometers voor haar rekening (vooral de trein) en voor de (brom-)fiets is dit ook 10%. Het aandeel van vooral de vervoerwijzen fiets en lopen is in het totaal aantal afgelegde kilometers vanzelfsprekend laag. Daarom is het ook interessant om te kijken naar het aandeel van de diverse vervoerwijzen in het totaal aantal verplaatsingen. In Overijssel wordt 47% van alle verplaatsingen met de auto afgelegd en 30% met de (brom)fiets. Over langere tijd gezien neemt het aandeel verplaatsingen met de auto licht af en met de fiets licht toe. Een klein deel van de verplaatsingen (3%) wordt met het openbaar vervoer gedaan, met name de trein. 

Aantal afgelegde hoeveelheid kilometers door motorvoertuigen op provinciale wegen in Overijssel

Meer verkeer op de Overijsselse wegen in 2024
In 2024 is de hoeveelheid verkeer op provinciale wegen toegenomen met gemiddeld 2%. Op de rijkswegen in Overijssel nam de hoeveelheid verkeer heel licht af met gemiddeld -0,6%. Bij het vrachtverkeer was er op provinciale wegen een lichte groei van 1% en op de rijkswegen in Overijssel een groei van 3,6%. 

In 2024 werden er 1.809 miljoen voertuigkilometers afgelegd op provinciale wegen in Overijssel. Dat is 2% meer dan in het jaar ervoor. De groei was afgelopen jaar wat minder fors dan de eerste jaren na Corona. 

In grafiek 1 is de ontwikkeling van de hoeveelheid verkeer op provinciale wegen opgenomen van 1986 tot nu. Net name in de vorige eeuw was er een jaarlijkse groei van het verkeer van gemiddeld 2,5% per jaar op provinciale wegen. Dat duurde tot en met 2007. In de periode van 2008 tot en met 2014 is in de grafiek te zien dat de groei stagneerde. Er is zelfs sprake van minder verkeer per jaar. Tussen 2008 en 2014 was er een gemiddelde afname van 0,5% per jaar. Na 2014 gingen we toch weer meer met de auto op pad en zien we weer een duidelijke groei van gemiddeld 2% per jaar, weliswaar minder groot dan voorheen.  

Ontwikkeling filezwaarte (kilometerminuten) (index 2012=100)

Fileleed met 10% gestegen in Overijssel
Op Rijkswegen in de provincie Overijssel stond in 2024 3.700 uur file over een totale lengte van bijna 47.000 kilometer. Daarmee was het weer drukker op de weg met files dan het jaar ervoor: de filezwaarte nam met 10% toe. Overijssel was goed voor 3,4% van alle files in Nederland. De files waren gemiddeld korter in lengte dan het jaar ervoor in 2023, maar duurden langer: De filelengte nam gemiddeld met 10% af, terwijl de tijd dat mensen in de file stonden met gemiddeld 12% toenam. In de maand oktober was het fileleed het grootst in Overijssel. Dit kwam vooral door de ingevoerde grenscontroles op de A1 die vanaf oktober zorgde voor een forse stijging van de filezwaarte nabij de grensovergang op de A1. 

Driekwart van alle files in Overijssel kwam door verkeersdrukte. De ochtendspits heeft de zwaarste filedruk tussen 7 en 8 uur. In dit uur stond 29% van alle files over de gehele dag. De avondspits was meer verspreid tussen 16 en 18 uur. Kijken we naar de spitsen dan was 39% van de files in de ochtendspits (tussen 7 en 9 uur) en 30% van de files in de avondspits (tussen 16 en 18 uur). De ochtendspits is daarmee filegevoeliger dan de avondspits, maar wel vooral tussen 7 en 8 uur. In de latere ochtendspits tussen 8 en 9 uur waren er minder files dan in de avondspitsuren. De dinsdagen en donderdagen zijn de drukste dagen van de week. Beide dagen samen zijn verantwoordelijk voor de helft van alle files gedurende de hele week. 

In 2024 stonden de meeste files op de N35, de Rijksweg tussen Zwolle en Wierden. Vooral bij Wierden West, bij Raalte tussen de beide aansluitingen met de N348 en op het deel tussen Enschede Oost en grens Duitsland waren er veel files.  

De klanttevredenheid over het openbaar vervoer in Overijssel is goed. Het OV scoort een rapportcijfer van 7,7 in 2024, een tiende lager dan het cijfer in 2023. Het landelijke rapportcijfer ligt in 2024 op een 7,8. De algemene waardering voor het openbaar vervoer in Overijssel en in Nederland is vrij stabiel in de laatste jaren. 

De cijfers komen uit de OV-klantenbarometer van het CROW dat jaarlijks enquêtes uitvoert onder vele reizigers in het openbaar vervoer.  

In Overijssel zijn er twee concessiegebieden voor het busvervoer (stads- en streeklijnen). Dit zijn IJssel-Vecht (waarin naast een deel van Gelderland en Flevoland ook West-Overijssel) en Twente. Daarnaast worden de regionale treindiensten gemonitord. Dit zijn de Vechtdallijnen (Zwolle-Emmen en Almelo-Mariënberg-Hardenberg), de lijn Zutphen – Hengelo – Oldenzaal, de lijn Zwolle –Kampen en de lijn Zwolle – Enschede. De provincie Overijssel is verstrekker van de concessies in Overijssel en daarmee opdrachtgever voor het openbaar vervoer (busvervoer en de regionale spoorlijnen). De regionale spoorverbinding Zwolle-Kampen krijgt de hoogste algemene waardering met een rapportcijfer van een 8,0. Dat is landelijk de hoogste waardering voor een regionale spoorlijn. Over de jaren heen zien we bij de meeste concessies een stijgend rapportcijfer.  

Het CROW rapporteert in de Staat van het Openbaar vervoer onder meer over reizigerskilometers in het openbaar vervoer. Deze cijfers zijn voor het stads- en streekvervoer per bus per provincie en concessiegebied bekend en voor de regionale treinen zijn de cijfers per spoorverbinding beschikbaar. De brondata is gebaseerd op gegevens van de OV-chipkaart, OVPay en losse kaartverkoop. De cijfers zijn uitgedrukt in miljoen reizigerskilometers per jaar. 

Het aantal reizigers in het openbaar vervoer neemt tot aan het begin van de COVID-pandemie toe in Overijssel. In 2024 werden 92,6 miljoen reizigerskilometers afgelegd in het stads- en streekvervoer per bus en 282,2 miljoen reizigerskilometers in een van de regionale treinverbindingen in Overijssel. Daarmee steeg het aantal reizigerskilometers in de bus in Overijssel heel licht met 0,4 % en nam het aantal reizigerskilometers in de regionale treinen in Overijssel met 6 % toe. Voor de bus nam het aantal reizigerskilometers in West-Overijssel (concessie IJssel-Vecht, deel Overijssel) voor het tweede achtereenvolgende jaar af, in 2024 met 5,6%, terwijl het busvervoer in Twente meer reizigerskilometers had, in 2024 +6,2 %. 

Tussen 2015 en 2019 nam het aantal reizigerskilometers in de bussen toe met bijna 20% en in de regionale treinen met 6,3%. Tijdens de COVID-pandemie daalde het aantal reizigerskilometers in de bussen met 50% en in de regionale treinen met 46%. Er is herstel zichtbaar van het aantal reizigerskilometers, maar nog niet op het niveau van 2019. 

In de trein zien we een gestage jaarlijkse toename van het aantal reizigerskilometers, maar voor de bus is er de afgelopen twee jaar nauwelijks groei. 

Het totaal vervoerd volume van en naar de provincie Overijssel is in de afgelopen tien jaar licht toegenomen met 6% van 74,5 naar 78,9 miljoen ton. Deze groei wordt vooral door het wegvervoer (+7%) gerealiseerd en in mindere mate door de binnenvaart (+ 1%). Het spoorvervoer is juist afgenomen; in de afgelopen tien jaar met 86%. Die afname van het spoorvervoer is vooral toe te schrijven aan het teruglopen van internationale import naar Twente. 

De binnenvaart is deels afhankelijk van waterstanden. Er zijn jaren met langdurige periodes van droogte met daarbij gepaard gaande lage waterstanden. En dat heeft gevolgen voor het transport van goederen over water. In 2023 is de binnenvaart weer hersteld na een lange periode van droogte in 2022. Andersom zien we in 2023 minder vracht over de weg. En dat komt door een piek in 2022 vanwege minder vervoer over water door de droogte. 

In de Monitor Logistiek Overijssel | KennisHub Overijssel is veel informatie opgenomen over de betekenis van de logistieke sector in Overijssel op economie en werkgelegenheid, goederenstromen en verkeersbewegingen

Vooral op korte afstanden is de fiets een populair vervoermiddel. Voor afstanden tot 7,5 kilometer (ongeveer een half uur fietsen) wordt bij 38% van de verplaatsingen de fiets gebruikt. Tot 15 kilometer is dit 35%. Bij verplaatsingen tot 7,5 km wint de fiets het van de auto: 38% van de verplaatsingen met de fiets en 34% met de auto. Voor alle afstanden ligt het gebruik van de fiets in Overijssel hoger dan het Nederlands gemiddelde.  

De actieradius van fietsverplaatsingen neemt toe omdat er steeds meer elektrische fietsen zijn. Sinds 2021 was meer dan de helft van alle nieuw verkochte fietsen een elektrische fiets. Vijftien jaar geleden, in 2007, was dit aandeel nog 6% (bron: RAI, BOVAG onderzoeksbureau CfK). In 2023 nam het aandeel elektrische fietsen ten opzichte van het totale fietspark voor het eerst niet toe. 

In 2024 vielen er 55 verkeersdoden in Overijssel en raakten 879 mensen ernstig gewond in het verkeer (ziekenhuisopnames). Ten opzichte van 2023 nam het aantal verkeersdoden en ernstig gewonden toe. Het aantal verkeersdoden steeg met 10 (+22%) en het aantal ernstig gewonden steeg met 106 (+14%). 

Over een langere periode bezien gaat het niet goed met de verkeersveiligheid. Dat geldt zowel landelijk als regionaal. De daling in het aantal verkeersdoden is gestagneerd en het aantal ernstig gewonden in het verkeer neemt al jaren toe. In de grafiek is het aantal ernstig gewonden in Overijssel in de jaren 2009 tot en met 2014 niet zichtbaar. Dat komt omdat er van die jaren geen betrouwbare data beschikbaar zijn over het aantal ernstig gewonden. 

In 2024 waren wederom meer fietsers slachtoffer in het verkeer dan automobilisten. De fiets is een belangrijk vervoermiddel en wint aan populariteit, zeker met de opmars van het aantal elektrische fietsen. Keerzijde daarvan is dat meer fietsers betrokken raken bij ongevallen. Deels zijn de conflicten met gemotoriseerd verkeer, maar ook de druk op de fietspaden tussen fietsers zelf neemt toe. Dit komt onder meer door een grotere diversiteit aan fietsers: de snelheidsverschillen op fietspaden nemen toe. Ook neemt het aantal oudere weggebruikers toe. Het aantal ouderen neemt toe en ouderen blijven steeds langer mobiel. 

Van alle ernstige verkeersslachtoffers in Overijssel (doden en alle gewonden samen) is 39% een fietser, 32% een automobilist (of passagier) en 9% een brom- of snorfietser (situatie 2024). 

De verkeersonveiligheid speelt vooral in de stedelijke gebieden. Hier vallen de meeste slachtoffers (op de 50 km-wegen). In totaal valt 78% van de slachtoffers op gemeentelijke wegen, 14% op provinciale wegen en 8% op Rijkswegen. Na de 50km-wegen vallen de meeste slachtoffers op 30km-wegen en 80 km-wegen.  

Ouderen maar ook jongere verkeersdeelnemers zijn vaak slachtoffer in het verkeer. Eén op de vijf slachtoffers is een oudere verkeersdeelnemer (70+ jaar) en ook één op de vijf slachtoffers valt onder de categorie beginnend bestuurder (16 t/m 24 jaar). Kijken we alleen naar de dodelijke slachtoffers, dan valt op dat de helft (49%) daarvan ouder is dan 60 jaar. 

Aantal slachtoffers in het verkeer in Overijssel naar ernst afloop. Bij ernstig gewonden gaat het om ziekenhuisopname.

In 2024 vielen 13 dodelijke slachtoffers in het verkeer op provinciale wegen. Dat zijn er 7 meer dan in het jaar ervoor. De aantallen zijn klein waardoor er per jaar fluctuaties kunnen zijn. Daarom kijken we vooral naar trends over langere termijn. Zo bezien was er in de eerste tien jaar van deze eeuw een sterke daling in het aantal verkeersdoden. Na 2010 stagneerde deze daling en nam het aantal verkeersdoden weer toe. De dalende trend die zichtbaar was, is voorlopig gestopt. Na 2021 is er sprake van een stijgende lijn in het aantal verkeersdoden. 

De cijfers van het aantal ernstig gewonden zijn minder betrouwbaar vanwege de registratie. Per jaar vallen er tussen 100 en 130 ernstig gewonden bij ongevallen op provinciale wegen. En hier zijn we op langere termijn een licht stijgende trend. Het aantal ernstige slachtoffers neemt toe, een ontwikkeling die we ook zien in heel Overijssel en het landelijk beeld. In 2024 lag het aantal ernstig gewonden op provinciale wegen in Overijssel op 130, 12 meer dan het jaar ervoor.