Inleidende samenvatting

Opgaven verbinden en innovatief werken om leefbaarheid te versterken
Voor u ligt de Perspectiefnota 2026. We brengen met dit belangrijke document in onze Planning & Control cyclus in beeld wat de huidige ontwikkelingen betekenen voor onze inzet de komende jaren. Het coalitieakkoord 'Schouder aan schouder' uit 2023 vormt de basis voor ons dagelijks werk. In het akkoord is ook een tussenevaluatie afgesproken. Dit jaar maken we de balans op van twee jaar uitvoering. 

We leven op het moment van schrijven in een onrustige tijd. Verschillende rechterlijke uitspraken (Rendac, Amercentrale, Greenpeace) rondom stikstofuitstoot hebben de mogelijkheden van vergunningverlening nog verder beperkt. Er is zelfs een ministeriële commissie Economie en Natuurherstel ingesteld om Nederland van het ‘stikstofslot’ te krijgen. Daarnaast nemen de zogeheten geopolitieke spanningen, waaronder conflicten tussen landen over handel, grondstoffen en veiligheid toe.  

Internationale ontwikkelingen, zoals de oorlogen in Oekraïne, Israël en Gaza of landelijke kwesties op het gebied van stikstof leiden niet alleen tot meer nieuwsberichten en liveblogs. Al deze ontwikkelingen hebben directe gevolgen voor onze inwoners, ondernemers en organisaties. Onzekerheden nemen toe. Over onze nationale veiligheid en over de toekomst voor ondernemers. Dit komt nog naast andere grote opgaven, zoals wonen en klimaat.  
De zorgen over veiligheid doen ons beseffen hoe belangrijk het leven in vrijheid is. Het maakt de viering van 80 jaar vrijheid dit jaar extra waardevol. We bereiden ons ook voor op de viering van 500 jaar Overijssel in 2028. Een mooie gelegenheid om het verleden, het heden en de toekomst met elkaar te verbinden. 

We staan als provincie aan de lat voor grote ontwikkelingen in het landelijk gebied (stikstof en natuur), een goed gebruik van de beschikbare ruimte (wonen, bereikbaarheid, energie en klimaat) en we hebben een belangrijke rol als het gaat om regionale economische ontwikkelingen en innovatie. Elke dag werken we als provincie aan oplossingen en perspectief. Vanuit onze bestuursstijl doen we dat samen met onze inwoners en ondernemers. Schouder aan schouder werken we aan de toekomst van Overijssel. 

Terugblik op twee jaar werken aan de opgaven 
We vinden het belangrijk dat ons beleid en de uitvoering ook echt aansluiten bij wat de Overijsselse samenleving nodig heeft. Aan de hand van onze participatievisie en werkwijze geven we hier uitvoering aan. We kijken met trots terug op de vaststelling van deze visie in 2024 en de vele andere Statenvoorstellen waar de afgelopen 2 jaar aan gewerkt is. Met brede steun van en een goede samenwerking met Provinciale Staten konden we voortvarend aan de slag met de uitvoering. Natuurlijk ligt er nog veel werk op de plank en ervaren we naast trots ook zorgen. Bijvoorbeeld over het slot op de vergunningverlening en de grote effecten hiervan op onze landbouwsector of infra- en woningbouwprojecten of over natuurherstel en de water- en klimaatopgaven. Bij verschillende dossiers ligt nog een flinke opgave waarvan we weten dat de oplossingen niet voor de hand liggen. We zijn zoals we het hier zeggen dus Grûts met ne zearn boek.  
Met elk lid van Gedeputeerde Staten is teruggeblikt op de ontwikkelingen binnen de portefeuille waar hij of zij aan werkt.

Onze kracht inzetten om uitdagingen aan te gaan en leefbaarheid te versterken
Overijssel is de provincie waar noaberschap, landschap en ondernemerschap samenkomen. Deze unieke combinatie zetten wij in om de uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden aan te gaan en onze provincie leefbaar te kunnen houden in de toekomst.  

Wonen, economie, mobiliteit, natuur, erfgoed, water en energie zijn onlosmakelijk verbonden. De gemene deler is leefbaarheid. Innovatieve oplossingen op het gebied van energiewinning, water of stikstofreductie helpen ruimte te creëren voor nieuwe woningbouw, economische ontwikkeling en natuurherstel. Het verdien en concurrentievermogen van Overijssel laten groeien is belangrijk om te kunnen investeren in onze directe leefomgeving en versterking van onze cultuur. 
 
Deze verbindende manier van werken aan onze ambities brengt wel een aantal voorwaarden met zich mee. Allereerst zijn we doordrongen van het feit dat we alleen samen met inwoners, ondernemers, organisaties, onderwijsinstellingen en medeoverheden het beste resultaat behalen. We werken daarom hard aan de (bestuurs)kracht van en samenwerking in onze provincie. Het samenwerken doen we ook grensoverstijgend waar de opgaven dat vragen. Daarnaast moeten we voorbereid zijn op de digitale toekomst. Dat vergt van ons de komende jaren extra inzet op onze basissystemen en digitale vaardigheden. Tot slot moeten we scherpe keuzes maken en soms risico’s durven nemen. Niet alles kan tegelijk, wat betekent dat we balanceren tussen een brede en toekomstgerichte aanpak enerzijds en een gerichte focus op de korte termijn anderzijds.  

Met de meest actuele kennis spelen we bij deze Perspectiefnota zo goed mogelijk in op alle ontwikkelingen. We brengen daarvoor aanvullende speerpunten in beeld. Hieronder volgt een introductie op de inhoud die we presenteren per opgave uit het coalitieakkoord. 

Ons platteland, landbouw en natuur
Het landelijk gebied behoort tot de karakteristieken van Overijssel. We werken nu al elke dag aan het verder versterken van het landelijk gebied. Dat doen we bijvoorbeeld met de uitwerking van onze gebiedsprocessen, het gezamenlijk feitenonderzoek en de programma’s Agro & Food, de Ontwikkelopgave N2000 en Natuur voor Elkaar. Binnen de gebiedsprocessen en programma’s hebben we gewerkt aan een informatiebasis samen met inwoners, ondernemers en organisaties. De ontwikkelingen, met name rond stikstof, zetten de leefbaarheid en de landbouwsector onder druk. De onzekerheid voor de inwoners en ondernemers in het gebied moet stoppen. We zetten via onze 3x3 aanpak alles op alles om toekomst voor ons platteland te creëren. Dit doen wij via onze koploperprojecten, landbouwvisie, verkenningen naar instrumenten en het stimuleren van natuurinclusief beleid. We werken waar dat kan casusgericht via de koploperprojecten en aan instrumenten om vergunningverlening weer mogelijk te maken om zo versneld deze broodnodige stappen te zetten. 

Ons water- en energiesysteem
Water en energie zijn cruciale randvoorwaarden voor een leefbare en duurzame provincie. We hebben de afgelopen jaren belangrijke stappen gezet met de Adaptieve Strategie Drinkwater, het Plan van Aanpak Drinkwaterbesparing en de vastgestelde Energievisie. Specifiek hebben we een regierol gekregen bij de regionale energie infrastructuur en op het gebied van wind- en zon hebben we duidelijkheid gegeven richting de toekomst. Maar de uitdagingen nemen toe. We lopen aan tegen de grenzen van ons water- en bodemsysteem. Extreme weersomstandigheden worden steeds vaker realiteit, de waterkwaliteit staat onder druk en delen van Overijssel kampen met drinkwatertekorten. Tegelijkertijd verloopt de energietransitie langzamer dan gewenst door netcongestie en geopolitieke onzekerheden. Dit heeft impact op woningbouw, industrie en verduurzaming. Om deze uitdaging aan te gaan investeren we onder andere in het behouden van voldoende drinkwater, het opvangen van grote hoeveelheden water en het versterken van onze energienetwerken.  

Onze woningen, bereikbaarheid en ruimte
Leefbaarheid begint met een plek om te leven. Voldoende passende woningen en een goede en veilige bereikbaarheid zijn daarvoor essentieel. Afgelopen jaren hebben we stappen gezet in de ontwikkeling van een Nieuwe Omgevingsvisie voor Overijssel. Daarnaast zijn alleen in Overijssel meer woningen gebouwd dan in de woondeals afgesproken en werkten we aan innovatieve woonconcepten en verstedelijkingsstrategieën. Samen met gemeenten en organisaties werkten we aan het Strategisch Plan Verkeersveiligheid 2030. Ook investeerden we in duurzame mobiliteit, spoorverbeteringen, fietsroutes en OV-toegankelijkheid. De druk op de woningmarkt en het woningtekort is hoog. Het bouwen van woonwijken is uitdagend door de ontwikkelingen in de economie en vergunningverlening. We zetten in op het stimuleren van woningbouw, veilige bereikbaarheid en duurzame ruimtelijke ontwikkeling. We werken samen met Rijk en partners aan verstedelijkingsstrategieën en stellen samen investeringsagenda’s op. Daarnaast investeren we in verkeersveiligheid om het aantal verkeersslachtoffers terug te dringen. Om de bereikbaarheid van onze provincie te verbeteren werken we aan het Verbeterplan OV. 

Onze economie
Een sterke economie is de motor achter de leefbaarheid van Overijssel. Met de beleidsnota Regionale Economie 2024-2027 focussen we op brede welvaart, innovatie en een toekomstbestendige arbeidsmarkt. We ondersteunden startende en groeiende bedrijven, versterkten de circulaire economie en investeerden in vakmanschap. Daarnaast hebben we ingezet op toekomstbestendige werklocaties en een bloeiende toeristische sector. De economie staat echter voor grote uitdagingen. De geopolitieke spanningen, stijgende kosten en krapte op de arbeidsmarkt zetten de economie onder druk. De tekorten op het energienet en beschikbaarheid van water hebben direct invloed op de groei van bedrijven. Om onze economie veerkrachtig en concurrerend te houden, investeren we in innovatie, arbeidsmarktproductiviteit en versterken we onze revolverende fondsen. We benutten de economische kansen op het gebied van chiptechnologie en defensie-industrie. Dat doen we door slimme investeringen in deze sectoren samen met onze partners. 

Onze sociale samenleving
Een samenleving waarin iedereen mee kan doen, vormt de basis voor de leefbaarheid van Overijssel. We werken op veel gebieden samen met inwoners, gemeenten en maatschappelijke partners. Zo is afgelopen jaren het beleid Sociale Kwaliteit verlengd, met aandacht voor inclusie en de leefbaarheid van het platteland. We ondersteunden lokale initiatieven via subsidies en versterkten het netwerk rond basisvaardigheden door samenwerking met bibliotheken, scholen en gemeenten. Onze inzet op cultuur en erfgoed versterkten we met nieuwe regelingen voor restauraties en het Verhaal van Overijssel. Daarnaast is de uitwerking van de beleidsnota Ondermijning in volle gang en kijken we nu al terug op een succesvolle Meld Misdaad Anoniem-campagne tegen drugscriminaliteit.  

We zien wel dat het tegengaan van ondermijning en versterking van maatschappelijke en bestuurlijke weerbaarheid een uitdaging blijft. Daarom vergroten we de inzet op het tegengaan van ondermijning in het buitengebied (waaronder op vakantieparken). Ook versterken we de weerbaarheid tegen ondermijning bij onze jeugd. Na het tot stand brengen van de participatievisie en werkwijze, begint het werken er mee pas echt. We zetten nu een volgende stap in het vergroten van kennis, vaardigheden en bewustzijn over participatie.

De ontwikkelingen op het gebied van digitalisering en kunstmatige intelligentie vragen om extra inzet op digitale processen en vaardigheden. Voor een vitaal openbaar bestuur investeren we daarom in een toekomstbestendige informatiehuishouding.  

Door de bezuinigingen op het gemeentefonds komen de voorzieningen voor inwoners en bedrijven onder druk te staan. Dit heeft ook invloed op de culturele sector. We zetten ons in op nieuwe manieren om lokale musea en bibliotheken te ondersteunen bij de verbindende rol die zij hebben in de samenleving. Daarnaast blijven wij met ons programma Leefbaar Platteland werken aan een fijne plek om te leven op het platteland. Daarbij richten wij ons in het bijzonder ook op de kernen rondom het Kanaal Almelo de Haandrik. 

Onze Financiën 
Versterking en waarborging van leefbaarheid in Overijssel kunnen we alleen realiseren met een gezonde financiële basis. De afgelopen twee jaar hebben we de financiële impuls uit het coalitieakkoord van ruim € 300 miljoen omgezet in concrete investeringsvoorstellen.

De onzekerheden op onze financiën zijn nog niet allemaal verdwenen. Vanaf 2026 ontvangen we minder inkomsten uit het provinciefonds door bezuinigingen van het Rijk. Mogelijk ontvangen we nog minder inkomsten door een nieuwe verdeling van de middelen uit het provinciefonds. Tegelijkertijd ontvangen we vanaf 2026 meer inkomsten uit de provinciale belastingen (opcenten op de Motorrijtuigenbelasting), doordat de Motorrijtuigenbelasting ook weer voor elektrische voertuigen gaat gelden.

We houden de financiën op orde om de komende jaren te kunnen blijven investeren in Overijssel. Een deel van ons beleid financieren we met tijdelijk geld, terwijl we die taken structureel belangrijk vinden. Bij deze Perspectiefnota zetten we een concrete stap om te zorgen dat we die structurele taken ook kunnen voorzien van structureel geld. Daarnaast stellen we een aantal aanvullende investeringen voor om in te spelen op actuele ontwikkelingen.