Onze economie

Een sterke economie is de motor achter de leefbaarheid van Overijssel. We investeren in innovatie, arbeidsmarktproductiviteit en revolverende fondsen om onze economie veerkrachtig en concurrerend te houden. Dat doen we onder andere met de extra investeringen vanuit het coalitieakkoord. Deze zijn allemaal in gang gezet. 

Op basis van de Tussenbalans en de hieronder beschreven trends en ontwikkelingen, hebben we vijf speerpunten geformuleerd. Hier zetten we de komende periode extra op in.

In het nieuwe beleidsprogramma Economie staat de bijdrage aan brede welvaart centraal: welzijn, welvaart en een gezonde leefomgeving. Revolverende fondsen worden steeds belangrijker voor investeringen in verduurzaming, digitalisering en concurrentiekracht. Europese subsidies nemen af.

Bezuinigingen op onderwijs kunnen de stijging van het opleidingsniveau en toegang tot beter betaalde banen remmen. Het internationale vestigingsklimaat is verslechterd: handelsbarrières, prijsdruk uit China en protectionisme hinderen onze maakindustrie.

Inflatie en loonstijging drijven nationaal de prijzen op; consumenten houden de hand op de knip. Retail en horeca kampen met herstructurering door e-commerce en corona-effecten.

Twente groeit uit tot innovatiemotor in chiptechnologie en defensie, mede dankzij het Nationaal Groeifonds. Dit vraagt om meer publieke investeringen, ook buiten Twente liggen kansen voor defensie en veiligheid.

De arbeidsmarktkrapte wordt structureel en raakt alle sectoren. Slimmer en arbeidsbesparend werken wordt noodzakelijk. Bezuinigingen op onderzoek en onderwijs zetten hightech-ambities onder druk.

Met ‘Elke Regio Telt’ bouwen we aan de kennisinfrastructuur en grensoverschrijdende samenwerking.

De vraag naar grote bedrijfskavels en logistieke infrastructuur stijgt. Economische groei heeft eerdere overschotten opgelost. De focus ligt op verduurzaming en optimalisatie van bestaande terreinen.

Publiek-private investeringen zijn essentieel voor hightech in Twente en defensie in heel Overijssel.

Arbeidsproductiviteit stagneert, vooral in techniek, zorg en onderwijs. Tijdige en voldoende energie is cruciaal. De economische sector zet extra in op energiebesparing, opwek en aanpak netcongestie. Ook watertekorten vragen aandacht.

Aanleiding
In het coalitieakkoord ‘Schouder aan schouder’ staat dat we dit jaar een zorgvuldig besluit nemen over onze betrokkenheid bij Technology Base. De luchthaven Twente Airport is hiervan onderdeel. Voor een positief besluit over blijvende betrokkenheid van de provincie is het noodzakelijk dat er een sluitende businesscase ligt, waarbij structurele financiering van ons niet nodig is. Het voornemen is het Statenvoorstel hierover in de tweede helft van 2025 aan te bieden.  

Deze planning is onder voorbehoud van de bekendmaking van het Kabinetsbesluit eind mei 2025 over de voorkeurslocaties voor de verdeling van jachtvliegtuigen over het land. Twente Airport is één van de onderzochte locaties voor de uitbreiding van capaciteit van jachtvliegtuigen en het incidenteel gebruik van drones. U heeft op 28 februari 2024 ons opgeroepen om samen met gemeente Enschede actief het overleg te zoeken met Defensie om gezamenlijk te bepalen hoe de ruimte op de Technology Base maximaal ingezet kan worden voor de nationale veiligheid en om te kijken in hoeverre Defensie een rol kan spelen in het versterken van het innovatienetwerk in (on)bemande luchtvaart op de Technology Base. Wij gaan ervan uit dat ook in een situatie waarin Defensie meer gebruik gaat maken van Twente Airport, het civiele gebruik van de luchthaven voor testen, (beperkt) onderhoud en ontmanteling, zakelijk vliegen, drones, recreatief verkeer en (op termijn) elektrisch vliegen de basis blijft. 

Wat willen we bereiken 
Technology Base is eind 2022 extern geëvalueerd. De evaluatie geeft aanbevelingen voor het ‘wat’ en het ‘hoe’ van deze gebiedsontwikkeling.  

Het innovatieve profiel van het bedrijvenpark in combinatie met de luchthaven is in de evaluatie herbevestigd. Op basis van de evaluatie zijn de vestigingsvoorwaarden verbeterd. De behoefte aan bedrijfskavels blijft groot: er is nauwelijks aanbod in Twente. Desondanks verwachten we tot 2031 geen kavels aan grotere bedrijven uit te geven. Door netcongestie en het nabijgelegen en stikstofgevoelige Natura2000-gebied Lonnekermeer kunnen op Technology Base alleen kleinere bouwplannen worden gefaciliteerd. Het uitgiftetempo is daarom in 2025 naar beneden bijgesteld.  

Bij de evaluatie is besloten met (boven)regionale partners een duurzaam perspectief voor de kleinschalige luchthaven uit te werken om de maatschappelijke waarde van de luchthaven te bestendigen en het verwachte jaarlijkse exploitatietekort op termijn te minimaliseren. In 2023-2024 is samen met gemeenschappelijke regeling Technology Base, gemeente Enschede en het regionale bedrijfsleven een verkenning gedaan naar publiek-private samenwerking. In oktober 2024 is de opbrengst van deze verkenning aan u gestuurd. Deze verkenning vormt, naast de varianten ‘stoppen/verkopen van de luchthaven’ of ‘doorgaan op dezelfde voet’, de basis voor het voorstel aan de Staten over onze betrokkenheid bij de luchthaven. 

Op dit moment is de provincie mede-eigenaar en exploitant van de luchthaven, samen met gemeente Enschede. Ook is de provincie bevoegd gezag voor regionale luchtvaart. Het is de bedoeling dat de baan in publiek eigendom blijft. Door de exploitatie via een concessie bij private partijen te leggen, is er zicht op een sluitende businesscase. Daarmee komt de provincie op grotere afstand te staan van de exploitatie en is de betrokkenheid vanuit regionale stakeholders vergroot.   

Wat is ervoor nodig  
Er gelden twee randvoorwaarden voor een sluitende businesscase, namelijk de volgende:  

• Het realiseren van satellietnavigatie, waardoor vliegtuigen ook in slecht weer kunnen landen op Twente Airport. Voor deze vorm van navigatie is medewerking nodig van de Commandant Luchtstrijdkrachten (CLSK). De mate waarin de luchthaven daarin tijdig wordt gefaciliteerd door CLSK is mede afhankelijk van het Defensie-belang bij Twente Airport. Technology Base heeft budget gereserveerd om satellietnavigatie te realiseren.
• Het groot onderhoud van de start- en landingsbaan in 2027. De businesscase is niet sluitend als de kapitaallasten van deze investering op de exploitatie drukken. Alleen als de huidige deelnemers in de gemeenschappelijke regeling, gemeente Enschede en de provincie, deze kosten grotendeels voor hun rekening nemen, is een publiek-private exploitatie haalbaar. Technology Base raamt de kosten van groot onderhoud op circa 7 miljoen euro (prijspeil 2022). Vanwege inflatie en mogelijk aanvullende eisen vanuit Defensie kunnen er meerkosten ontstaan, bovenop de raming uit 2022, die ten laste van gemeente Enschede en de provincie komen.  

Aanleiding
De veranderende geopolitieke situatie leidt tot een urgente en structurele behoefte aan meer ruimte voor defensieactiviteiten. Eind mei neemt het kabinet een besluit over welke activiteiten in Overijssel gaan plaatsvinden. Dan zal ook duidelijker zijn hoe we hier vanuit Overijssel aan kunnen bijdragen. 

Defensie zoekt niet alleen ruimte om te oefenen, maar zoekt ook naar het opschalen van de industrieproductie voor defensiedoeleinden. Er zijn de komende jaren vele miljarden beschikbaar om hier uitvoering aan te geven. Dit betekent dat Defensie fors investeert in militair materieel: innovatie, defensie-industrie, onderhoud materieel en services. Hier liggen economische kansen voor Overijssel. Uit een recente enquête van OostNL en Bureau Berenschot onder 1.250 ondernemers in Oost-Nederland blijkt dat veel bedrijven grote belangstelling hebben om geheel of gedeeltelijk (zogenoemde ‘dual use’ producten) voor Defensie te gaan produceren of hun capaciteit daarvoor uit te breiden. 

Daarnaast geven de toenemende internationale spanningen aanleiding tot het versterken van de weerbaarheid van onze organisatie. De samenleving moet ook onder moeilijke omstandigheden door kunnen functioneren en in staat zijn Defensie te helpen de militaire paraatheid te versterken.

Wat willen we bereiken
We willen in redelijkheid een bijdrage leveren aan de nationale veiligheid. Dat willen we doen vanuit het belang van een goede ruimtelijke ordening. Rekening houdend met de impact op de samenleving en in balans met (economische) kansen. We werken hieraan in een meerjarenprogramma met drie lijnen:

1. Bijdragen aan een goede ruimtelijke ordening. Daarbij brengen we de impact van ruimteclaims op provinciale opgaven in kaart en werken we mee aan gebiedsarrangementen. Dit mede naar aanleiding van uw motie 'Defensie in Overijssel Ruimtegebruik'.
2. Zorgdragen voor een goed proces. We willen zorgvuldig communiceren met alle betrokken partijen en gericht participeren in verschillende (ruimtelijke) procedures.
3. Benutten van economische kansen. Het uitwerken van een Economische Agenda Defensie en Veiligheid, het versterken van het netwerk van bedrijven, onderwijs en overheden en op de lange termijn het ondersteunen van defensieproductiesystemen, zo mogelijk grensoverschrijdend.

In juni 2025 komt een beleidsbrief van het Rijk over ‘een weerbare samenleving’. De samenleving moet ook onder moeilijke omstandigheden door kunnen functioneren en in staat zijn Defensie te helpen de militaire paraatheid te versterken. We zien – in lijn met waar het Rijk ons toe oproept – noodzaak om de komende periode nog eens kritisch te kijken naar de weerbaarheid van onze organisatie. Zijn wij bijvoorbeeld goed voorbereid op eventuele incidenten, hebben we de crisisorganisatie goed staan, hebben we een goed beeld van onze taken en verantwoordelijkheden (bijvoorbeeld ten aanzien van civiele ondersteuning van de krijgsmacht en weerbare economie) en is de vitale infrastructuur die wij beheren op orde? Mogelijk leidt dit tot een extra programmalijn. 

Wat is ervoor nodig  
Onze betrokkenheid bij de defensieopgaven is geheel nieuw. We moeten dit nieuwe aandachtsgebied verkennen en opbouwen. We doen dit niet alleen. We zoeken de samenwerking binnen de provincie met organisaties uit onderwijs (MBO-WO), bedrijfsleven & branches en economic boards. Ook blijven wij ons inzetten voor frequent contact tussen Defensie, bewoners en gemeenten. In dit kader blijven wij invulling geven aan de rol die Defensie ons ook heeft gevraagd, die van regionaal aanspreekpunt. 

We hebben al een economische propositie ('productie', 'service’ & 'innovatie') gemaakt die namens het bedrijfsleven op 6 maart 2025 aan staatssecretaris Tuinman is aangeboden. Daarnaast organiseren we op 3 juli 2025 een defensiesymposium voor het bedrijfsleven waarin contacten leggen en het voorbereiden en sluiten van contracten centraal staat. Verder ondersteunen we waar nodig de toetreding van nieuwe bedrijven tot de zogenoemde 'defensie ecosystemen’ waarin ontwikkeling, testen, produceren en onderhouden van producten voor Defensie zo veel mogelijk zijn geïntegreerd. Een en ander mede naar aanleiding van uw motie ‘Stimuleren van de Defensie-industrie en Innovatie’.

We stellen voor om voor de personele inzet, communicatie en onderzoeksmiddelen van het meerjarenprogramma nationale veiligheid in totaal € 700.000 incidenteel beschikbaar te stellen over de periode 2025 tot en met 2027. Dit is aanvullend op de middelen die vorig jaar beschikbaar zijn gesteld. Daarnaast houden we binnen de brede reservering voor cofinanciering rekening met mogelijke koppelkansen. Dan gaat het bijvoorbeeld om gebiedsprogramma's ten behoeve van het bedrijfsleven of een programma-aanpak via OostNL in het landsdeel Oost. 

We stellen daarnaast voor om incidenteel € 300.000 beschikbaar te stellen voor de verkenning naar de weerbaarheid van onze organisatie en om eventuele voorstellen op dit punt voor te bereiden.

Aanleiding 
Voor een toekomstbestendige economie is innovatie cruciaal, vooral gezien de huidige geopolitieke ontwikkelingen. Nederland en Europa moeten minder afhankelijk worden van landen buiten Europa voor grondstoffen, producten en diensten. De EU heeft het Competitive Compass gepubliceerd met aanvullende maatregelen om de economische concurrentiepositie van Europa te versterken. Overheden moeten blijven investeren in innovatie voor een duurzame, concurrerende en welvarende toekomst. In Overijssel is de hightech maakindustrie een belangrijke motor voor innovatie. Dat geldt in het bijzonder voor de fotonica- en chiptechnologiesector in Twente, zoals aangestipt in de motie fotonica/chiptech. Ook in de andere regio’s is een extra inspanning van het mkb op innovatie nodig vanwege digitalisering (AI, veiligheid), verduurzaming en verhoging van de arbeidsproductiviteit. 

Wat willen we bereiken?
Met een gericht programma voor innovatie en het verspreiden van kennis willen wij de samenwerking op het gebied van digitalisering, verduurzaming en arbeidsproductiviteit tussen onderwijs- en onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven versterken. We intensiveren de samenwerking met andere provincies zoals Noord-Brabant en Gelderland om het innovatie-ecosysteem in Overijssel uit te bouwen voor kansrijke waardeketens en technologie, waaronder fotonica/chiptech. 

Wat is ervoor nodig 
Overijssel heeft een mkb-ondersteuningsstructuur met eerstelijns loketten (Kennispoort, Novel-T en Ondernemingshuis Stedendriehoek) en ontwikkelingsmaatschappij OostNL. 

We zetten extra in op onze fondsen. Hierover is een separaat speerpunt geformuleerd.
We werken aan een ontwikkelprogramma en investeringsstrategie fotonica/chiptechnologie. De motie fotonica/semicon vraagt om een visie hoe de fotonica- en chiptechnologie-industrie in Overijssel te versterken en wat hiervoor wanneer nodig is. Aanvullende middelen zijn nodig voor personele inzet van uitvoeringspartners, zoals OostNL, Novel-T en Chiptech Twente. Wij stellen voor om jaarlijks incidenteel € 650.000 beschikbaar te stellen voor het continueren van onze inzet op innovatie en fotonica in de jaren 2026 en 2027.

Aanleiding 
De arbeidsmarkt in Overijssel kampt met een structurele krapte door dubbele vergrijzing en bezuinigingen op onderwijs, terwijl maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie de vraag naar arbeid verder laten toenemen. De arbeidsproductiviteit is cruciaal voor concurrentiekracht en economisch verdienvermogen, maar stagneert en blijft achter bij het nationale gemiddelde. Dit vraagt om gerichte maatregelen om arbeidsproductiviteit te verhogen en sociale innovatie te stimuleren, zodat bedrijven personeel kunnen aantrekken en behouden. 

Wat willen we bereiken
Om arbeidsproductiviteit te verbeteren, moeten zowel werkprocessen worden aangepast (bijvoorbeeld door technologie) als de inzetbaarheid van arbeidskrachten worden vergroot via initiatieven zoals Leven Lang Ontwikkelen. Sociale innovatie speelt hierin een sleutelrol: vernieuwing van de arbeidsorganisatie en maximale benutting van talenten, zoals gedefinieerd door de Sociaal-Economische Raad (SER). Door bedrijven aantrekkelijk te maken voor nieuw en bestaand personeel, draagt sociale innovatie bij aan goed ondernemerschap en een gezond werkklimaat.  

Wat is ervoor nodig 
We zetten in op een arbeidsmarkt die met sociale innovatie tijdig inspeelt op de personeelkrapte en uitdagingen rondom arbeidsproductiviteit. Bedrijven, onderwijs- en kennisinstellingen worden uitgenodigd om initiatieven te ontwikkelen die bijdragen aan een slimme en schone economie en sociale innovatie. Wij willen deze inzet ondersteunen door het verstrekken van subsidies voor de voorbeeldfunctie van innovatieve bedrijfsvoering en collectieve leerkringen voor mkb-bedrijven. 

Aanleiding
De investeringsfondsen van Overijssel doen het goed. Deze fondsen zijn belangrijk voor onze provinciale doelen: ze versnellen verduurzaming, jagen innovatie aan, creëren werkgelegenheid en versterken onze leefomgeving. De meeste fondsen hebben (bijna) al hun middelen geïnvesteerd. Door huidige marktontwikkelingen duurt het langer voordat projecten resultaten opleveren en investeringen zich terugverdienen of op verantwoord moment verkocht kunnen worden. Zonder extra geld kunnen de fondsen onvoldoende nieuwe projecten oppakken. Daarmee verliezen ondernemers hun vertrouwen in ons als financieringspartner. Ook missen we provinciale slagkracht en kansen voor een grotere maatschappelijke impact in onze provincie.

We hebben eind vorig jaar besloten om twee verkenningen uit te voeren naar een revolverende inzet van middelen voor nieuwe opgaven: één voor grote maatschappelijke opgaven, en één voor het landelijk gebied. De verkenningen moeten laten zien of een revolverende inzet van middelen via fondsen meerwaarde heeft. In de vorige perspectiefnota hebben we toegezegd een verkenning te doen naar een fonds voor circulaire economie. Deze verkenning is uitgevoerd. De uitkomst is dat een nieuw provinciaal fonds voor alleen circulaire aanvragen niet voldoende meerwaarde biedt. Landelijk zijn er ontwikkelingen gaande en onze bestaande fondsen bieden al mogelijkheden voor circulaire aanvragen. Samen met de fondsbeheerders gaan we wel kijken of er aanpassingen in de kaders nodig zijn om meer circulaire aanvragen te financieren.

Wat willen we bereiken
Met sterke fondsen kan de provincie:
1.    Maatschappelijke uitdagingen doelgericht aanpakken
2.    Meer waarde halen uit projecten, zowel maatschappelijk als financieel
3.    Een duurzamere en innovatievere samenleving opbouwen
4.    Door revolverend te investeren ons geld behouden voor toekomstige investeringen
5.    Een betrouwbare partner blijven voor ondernemers en organisaties

De provincie helpt en stimuleert. We maken investeringen mogelijk die de markt alleen niet zou doen, maar die wel belangrijk zijn voor onze lange termijn doelen. Door ons publieke geld slim in te zetten, trekken we ook private investeerders aan en bereiken we meer met minder middelen.

Onze bestaande fondsen lopen tegen grenzen aan:

• Het Energiefonds Overijssel (EFO) heeft vanaf 2028 te weinig geld om nieuwe projecten voor energiebesparing en CO2-vermindering te financieren. We moeten ongeveer € 25-50 miljoen toevoegen om het fonds nog enkele jaren voldoende te laten investeren.
• Het Innovatiefonds Overijssel (IFO) kan vanaf 2026 alleen nieuwe investeringen doen als het eerst bestaande investeringen verkoopt. Om startende en groeiende bedrijven te blijven steunen, is € 5-15 miljoen extra nodig.
• De Herstructureringsmaatschappij Overijssel (HMO) merkt dat de investeringen die zij heeft gedaan met het geld van de provinciale corona-leningen (€ 17 miljoen) langzamer worden terugbetaald dan verwacht. Om te blijven investeren in werklocaties en binnensteden moeten we de bestaande leningen verlengen of omzetten naar aandelenkapitaal. Verlengen van de bestaande leningen heeft de voorkeur. Op termijn zou omzetten naar aandelenkapitaal een optie kunnen worden. Dit vraagt dan wel om aanvullende afdekking in de Algemene Financieringsreserve.
• Wadinko heeft extra middelen nodig om familiebedrijven te helpen met digitalisering, verduurzaming, opvolging en groei. Hiervoor vraagt zij om een nieuwe leningfaciliteit van € 10 miljoen van de provincie. Voor de financiering van nieuwe investeringen kan Wadinko dan gebruik maken van deze faciliteit. Om dit te realiseren is in principe geen budget nodig, als de ongebruikte dekking in de Algemene Financieringsreserve voor de huidige coronalening ter dekking van deze nieuwe lening kan worden ingezet.

Naast het versterken van bestaande fondsen onderzoeken we ook of nieuwe fondsen meerwaarde hebben:

1. Perspectieffonds Overijssel: Een fonds voor complexe, risicovolle projecten die bijdragen aan grote maatschappelijke opgaven. Hierbij zou het kunnen gaan om een omvang van € 50-150 miljoen.
2. Fonds Landelijk Gebied: Een fonds om de leefbaarheid en economische kracht van het platteland te versterken. Hierbij zou het kunnen gaan om een omvang van € 40-80 miljoen.

We informeren u voor behandeling van de Perspectiefnota over de uitkomsten van de verkenningen. Als blijkt dat één of beide nieuwe fondsen waardevol zijn, willen we hiervoor geld gebruiken uit de middelen die voor versterking van de fondsenstructuur zijn gereserveerd.

Wat is ervoor nodig
We stellen bij deze Perspectiefnota voor om € 30 miljoen te reserveren in de Algemene Reserve Kwaliteit van Overijssel voor het versterken van onze fondsen. In de komende jaren willen we positieve resultaten uit de provinciale jaarrekeningen en eventuele extra rente- en dividendinkomsten gebruiken om de fondsen verder te versterken. Het gereserveerde geld wordt pas na goedkeuring door Provinciale Staten beschikbaar gemaakt voor specifieke investeringen in fondsen, door het over te hevelen naar de Algemene Financieringsreserve.

In Statenbrieven over de uitkomsten van verkenningen lichten we uw rol toe bij de eventuele oprichting van nieuwe fondsen, volgens de Kadernota Verbonden Partijen. Ons doel is om nieuwe fondsen uiterlijk in 2027 operationeel te hebben. Bij het oprichtingsbesluit vragen we u definitief om middelen vrij te maken vanuit de Algemene Financieringsreserve.