Inleiding en statenvoorstel

Algemeen
Wij informeren u met de Monitor Overijssel 2020-II over de uitvoering van de begroting 2020. De gehanteerde peildatum is 7 oktober 2020. Er is vanwege de corona-crisis geen afzonderlijke 1e Monitor 2020 opgesteld. Wel is er een korte inventarisatie geweest van de belangrijkste ontwikkelingen. Besluitvorming hierover door Provinciale Staten is opgenomen in de Perspectiefnota 2021, in paragraaf "Aandachtspunten Monitor 2020-I". Daar waar Gedeputeerde Staten bevoegd was om te besluiten, stelt Provinciale Staten nu de bijbehorende begrotingswijzigingen vast via deze Monitor.

Inleidende samenvatting
Bij de inleiding van de begroting 2020 was de toon positief. Natuurlijk waren er ook grote onderwerpen als de PAS en droogte, maar Overijssel had over het algemeen de wind mee. Hoe anders ziet het er nu uit. Overijssel, Nederland, de hele wereld is getroffen door de coronacrisis, met verstrekkende gevolgen.

De coronacrisis heeft een enorme impact op ons allen. Ons persoonlijke en werkzame leven staat op z’n kop en veel mensen ervaren grote onzekerheden. En hoewel we afgelopen zomer voorzichtig dachten dat het einde van de coronacrisis wellicht in zicht was, blijkt daar nu – met de oplopende besmettingen en de daaruit volgende aangescherpte landelijke maatregelen van het kabinet – voorlopig geen sprake van te zijn. De effecten van de coronacrisis zullen bovendien nog lang nadreunen.

Het is evident dat deze effecten enorm zijn en dat ze Overijssel voor grote uitdagingen stellen. Een periode van grote onzekerheid, veranderingen en hectiek. Maar ook van sterke verbondenheid, daadkracht en creativiteit. In Overijssel hebben we laten zien dat we in staat zijn die uitdagingen aan te gaan. Als provincie dragen we daar volop aan bij – in samenwerking met onze partners en door in te spelen op de behoeftes.

Zo hebben we aan het begin van de coronacrisis gelijk een aantal maatregelen getroffen om de effecten te verzachten, zoals het sneller betalen van facturen en het op verzoek naar voren halen en versneld uitbetalen van bevoorschotting (subsidies en sponsorbijdragen). Ook binnen ons beleid en programma’s hebben we veel werk verzet om in te spelen op de ontwikkelingen. Hieronder een greep uit onze acties:

• Aanpassingen aan het Investeringsvoorstel voor de vrijetijdsector (coronaoplegger) in overleg met de betreffende partners in de Taskforce Gastvrij Overijssel. Onderdeel daarvan is het versneld uitvoeren van de aanpak om toeristen en recreanten beter te spreiden.
• De provincie ondersteunt de centrumgebieden met crisisarrangementen, waarmee collectieve acties in centrumgebieden worden aangejaagd.
• Via Oost NL is het Innovatiefonds Overijssel vanaf 1 mei 2020 weer opengesteld. Hiermee investeert de provincie in kansrijke bedrijven om de regionale economie en werkgelegenheid in Overijssel te stimuleren
• Het project het Overijssels Vakmanschap krijgt een doorstart en heeft als ambitie gesteld om 1.000 vakmensen te helpen in het volgen van extra scholing.
• De OV-bedrijven hebben op een paar maanden na volgens volledige dienstregeling gereden.
• Lobby voor het belang van spreiding van culturele voorziening, naar aanleiding van besluit Fonds Podiumkunsten. Mede als resultaat van onze lobby-inzet maakte de minister in augustus het tweede steunpakket voor de culturele en creatieve sector bekend van in totaal € 482 miljoen. Ook is bij de Rijksbegroting € 2 miljoen extra voor de regionale culturele infrastructuur opgenomen.

Bovenop deze acties hebben we bekeken welke maatregelen we als provincie kunnen nemen om zowel bij te kunnen dragen aan het “overleven’ van de crisis (“het hier en nu”) als voorbij de coronacrisis (“post-corona”). U hebt voor de zomer besloten over het nood- en overbruggingsmaatregelenpakket. Het pakket aan herstel- en transitiemaatregelen ligt voor bij de Begroting 2021. Kern daarbij is: het aanjagen van de economie nadrukkelijk verbinden met het realiseren van de grote maatschappelijke opgaven in Overijssel, onder andere op het gebied van energie, klimaat en circulaire economie.

We monitoren de maatregelen die we hebben genomen. Om te zien of we moeten bijsturen, maar ook om te constateren of onze maatregelen het gewenste effect hebben. Daarbij zal de coronacrisis nog enige tijd voortduren en mogelijk vragen om nieuwe of aanvullende maatregelen. Hier komen we dan bij u op terug.

De coronacrisis heeft veel impact gehad op alles wat we beoogden te doen in 2020. We hebben zoals hiervoor beschreven veel extra’s gedaan en ons beleid aangepast. We zien echter ook dat er zaken zijn die vertraging oplopen of anders lopen dan verwacht. Daar informeren we u over in deze monitor. In de komende paragrafen geven wij uw Staten aan de hand van de zeven opgaven uit het coalitieakkoord aan waar onze zorg ligt en waar u kunt (bij)sturen.

De economische ontwikkelingen in 2020 zijn sterk beïnvloed door de coronacrisis. De Rijksoverheid heeft met de steunmaatregelen de scherpste kanten van de negatieve ontwikkeling weten te halen. Provincies zetten vol in op het herstellen van de economie. Provincies gaan samen met het Rijk fors investeren en hebben dit vastgelegd in het Herstelplan Regionale Economie. Een IPO-delegatie onder leiding van gedeputeerde Van Hijum heeft dit plan op 9 september jl. aangeboden aan staatssecretaris Mona Keijzer van EZK. Het plan bevat concrete voorstellen om gezamenlijk te investeren in het verdienvermogen van de regio’s en de nationale economie. Tegelijkertijd is er aandacht voor grote transities op het gebied van de arbeidsmarkt, circulaire economie, energietransitie en digitalisering.

De Brexit is eind dit jaar een feit. Samen met Gelderland en de Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) benadert Oost NL gericht ondernemingen met een hoofdvestiging in Groot-Brittannië om Oost-Nederland als vestigingsplek onder de aandacht te brengen. Oost NL heeft actieve contacten met 40 bedrijven in het Verenigd Koninkrijk. Dit jaar zijn er twee Brexit-gerelateerde landingen in Oost-Nederland gerealiseerd. Met drie andere ondernemingen zijn de gesprekken in een ver gevorderd stadium.

De uitdaging rondom krapte en mismatch op de arbeidsmarkt is door de coronacrisis groter geworden. De ingezette verandering naar meer digitalisering is versneld. Overijssel heeft met de Human Capital Agenda een goede uitgangspositie. Zo werken we in het kader van Een Leven Lang Ontwikkelen samen met onze partners aan de verdere ontwikkeling van het Twents Fonds voor Vakmanschap, zodat jaarlijks de arbeidsmarktpositie van werkenden en werkzoekenden via om-, her- of bijscholing wordt versterkt.

Regiodeals

Regiodeal Twente
De accenten in deze Regio Deal rond digitalisering, smart industry, circulaire economie en gezondheid (TopFit) zijn door de coronacrisis extra onderstreept. Projecten die gericht zijn op het organiseren van onderlinge ontmoeting en het binden en boeien van talent door traineeprogramma’s hebben vanwege de coronamaatregelen vertraging opgelopen of hebben een nieuwe aanpak moeten ontwikkelen (digitaal). Projecten gericht op Leven Lang Ontwikkelen (Twents Fonds voor Vakmanschap) en kansrijke sectoren (Skills Twente), bewijzen hun waarde, juist nu corona de arbeidsmarkt beïnvloedt. In de provinciale cofinanciering is bij aanvang van de Regio Deal Twente € 1,0 miljoen gereserveerd voor knelpunten. Deze middelen worden nu meer specifiek ingezet in het kader van de effecten van de coronacrisis.

Regiodeal Zwolle
De corona-crisis sloeg toe kort na het toekennen van deze Regio Deal. In de uitwerking van de deal is hiermee rekening gehouden, dit geldt met name voor de actielijnen Human Capital en Economie.

Openbaar vervoer
Het aantal reizigers in het openbaar vervoer (OV) is als gevolg van de coronacrisis dramatisch gedaald, tot zelfs gemiddeld 55% minder, in vergelijking met 2019. Voor het blijven uitvoeren van een volwaardige dienstverlening heeft het Rijk een beschikbaarheidsvergoeding OV in het vooruitzicht gesteld. En als de EU dit toestaat zal Het Rijk een financiële aanvulling verstrekken (93% van de het verschil tussen de kosten minus de opbrengsten) voor het uitvoeren van de dienstregeling. Vooralsnog is de verwachting dat de financiële gevolgen voor de provincie voor 2020 beperkt zullen zijn en kunnen worden opgevangen binnen de risicoreserve OV. Voor de eerste helft van 2021 heeft het Rijk een bijdrage in het vooruitzicht gesteld mits de dienstregelingen worden geoptimaliseerd voor de afgenomen vervoersvraag. De gesprekken hierover zijn gaande.
Deze zomer is de Openbaar Vervoer concessie IJssel-Vecht ingetrokken vanwege valse verklaringen bij de gunning. Na intensief overleg is voor de duur van twee jaar een noodconcessie gegund waarmee de continuïteit van het openbaar vervoer is verzekerd en waarbij de belangen voor de reizigers en bewoners zijn geborgd. In de tussentijd zullen wij een nieuwe aanbesteding doorlopen.

Verkeersveiligheid
Ter uitvoering van het landelijk Strategisch Plan Verkeersveiligheid (SPV) 2030 hebben wij gezamenlijk met de verkeersveiligheidspartners risico analyses en uitvoeringsagenda’s voor gemeentelijke en provinciale wegen opgesteld. De uitvoering van de gedrag beïnvloedende projecten is door de coronacrisis vertraagd of zelfs geannuleerd. In samenwerking met de uitvoerders Hit wordt gewerkt aan de ontwikkeling van de online toepassingen in de uitvoering van deze projecten.

Wegen
De perikelen rond stikstof en de coronacrisis hebben behoorlijke impact gehad op de uitvoering van de acties uit de begroting. Tot nu toe is het met de nodige inspanning gelukt om nagenoeg alle projecten conform planning te laten verlopen. Hiermee is vraaguitval voor de Grond-Weg-Waterbouwsector voorkomen.

N35
Voor de N35 hebben wij samen met de regio Zwolle, regio Twente, gemeenten en bedrijfsleven gelobbyd voor het oppakken van het laatste deel van de Marsroute. In het MIRT-overleg van 26 november krijgen de gesprekken een vervolg.

Kanaal Almelo-de Haandrik
De coronamaatregelen hebben een grote impact gehad op de voortgang en uitvoering van het project kanaal Almelo-de Haandrik. De eerste besluitvorming in de Provinciale Staten over het vervolg was initieel voorzien in april, maar door de maatregelen heeft deze in juli plaatsgevonden. Daarnaast kenmerkt het project zich door aanwezig te zijn in het gebied met bezoeken van zaakbegeleiders en een inlooppunt waar bewoners even naar binnen kunnen lopen. Dit is niet altijd op dezelfde manier mogelijk gebleken. Ook voor de nabije toekomst zal in het project veel rekening gehouden moeten worden met de coronamaatregelen. Een groot deel van de uitvoering is gericht op het afleggen van bezoeken door schade-experts en de contacten met zaakbegeleiders.

Droogte heeft (nog steeds) grote invloed in het landelijk gebied. Met name op de hoge zandgronden in Twente. De consequenties zijn duidelijk merkbaar voor natuur, landbouw, drinkwatervoorziening en landschap. Deze zomer zijn er in de maanden juni en juli aanzienlijke hoeveelheden neerslag gevallen. Dit is ook terug te zien in een (voorzichtig) herstel van de grondwaterstanden. In het programma Zoetwatervoorziening Oost Nederland investeren we met het Rijk en regiopartners in een goede en toekomstbestendige watervoorziening.

Nu we uit de stresstesten weten wat de effecten van klimaatverandering zijn, bespreken we met onze partners in risicodialogen welke knelpunten partijen ervaren en hoe we die aan kunnen pakken. Vanuit de risicodialogen maken we samen actieplannen die we vertalen naar een investeringsprogramma hitte, droogte en wateroverlast. Door de coronamaatregelen hebben de risicodialogen vertraging opgelopen.

Investeringsvoorstel Energietransitie 2e tranche
Medio 2021 leggen wij u het Investeringsvoorstel Energietransitie 2e tranche voor. Het gaat om investeringen in maatregelen en projecten die additioneel zijn ten opzichte van de huidige beleidsinzet voor het programma Nieuwe Energie Overijssel 2017-2023. Op basis hiervan kunt u een besluit nemen over de voorzetting van maatregelen uit de investeringsimpuls 1e tranche, op basis van inzicht in de resultaten.

Druk op woningmarkt onverminderd groot
Ondanks de economische crisis en de coronacrisis is de druk op de woningmarkt tot nu toe onverminderd groot. In een aantal van onze steden moet versneld gebouwd worden om aan de vraag naar woningen te kunnen voldoen. Ook het Rijk stimuleert dit met de woonimpuls. Vanuit ons programma investeren wij onder andere in projecten in Enschede, Deventer en Zwolle met elk € 1 miljoen.

Transities in de retail in stroomversnelling
De coronacrisis heeft de transitie in de retail (minder winkels, meer online, centra als “places to be”) in een stroomversnelling gebracht. Met crisisarrangementen investeren wij in ondernemerschap, winkelstructuren en profilering van binnensteden door mee te investeren in lokale platforms, bezorgingssystemen en samenwerkingsverbanden. Daarom gaan we versneld 1 miljoen euro extra investeren. Zo helpen we retailpartijen en centra om zich aan te passen aan de nieuwe werkelijkheid ook na de coronacrisis. Ook verspreiden we kennis op deze onderwerpen.

Programma Gebiedsgerichte Aanpak Stikstof
We werken binnen het Programma Gebiedsgerichte Aanpak Stikstof (GGA) aan een robuustere natuur met meer biodiversiteit en verminderde kwetsbaarheid. Onze inzet op gebiedsniveau is stikstofemissies terug te dringen, zodat de natuur kan herstellen en er ruimte ontstaat voor maatschappelijke en economische ontwikkelingen die stikstofdepositie veroorzaken. De stikstofopgave combineren we met de andere grote opgaven als klimaat en landbouwtransitie om tot een toekomstbestendig Overijssel te komen. We maken afspraken met het Rijk over financiële middelen voor aanvullende herstelmaatregelen in het kader van het Programma Natuur.

Natuur voor Elkaar
Het opstarten van het vervolg van het programma Natuur voor Elkaar viel samen met de coronacrisis. Dat heeft geleid tot vertraging bij de voorgenomen acties in 2020. Hierdoor zullen een aantal van de in 2020 geplande acties doorlopen in 2021. Het grootste effect heeft dit voor de Groene schoolpleinen en het Streekeigen landschapsbeheer. Minder scholen dan verwacht hebben een subsidieaanvraag ingediend. We verwachten dat scholen dit gaan inlopen zodra de coronacrisis niet langer de agenda bepaalt. Het opstellen van bidbooks voor Streekeigen landschapsbeheer heeft vertraging opgelopen, omdat digitale overleggen om te komen tot concrete bidbooks in de gebieden als lastig worden ervaren.

Controlebezoeken agrarische en industriële bedrijven
In de maanden april en mei 2020 konden wij geen controlebezoeken uitvoeren bij agrarische en industriële bedrijven. Na de versoepeling van de landelijke regelgeving omtrent de coronacrisis zijn wij vanaf juni weer voorzichtig begonnen met de controles bij bedrijven. Dit gaat in overleg met het bedrijf en binnen de richtlijnen van het RIVM. Dit betekent dat wij niet alle geplande controles in 2020 fysiek kunnen uitvoeren. In plaats van het uitvoeren van fysieke controles hebben wij ingezet op onderzoek en het uitvoeren van administratieve controles bij agrarische en industriële bedrijven die nog geen Wet natuurbeschermingsvergunning hebben.

Erfcoaches
Ondanks de coronacrisis wordt er volop een beroep gedaan op de erfcoaches. Ze ondersteunen eigenaren bij het toekomstgericht maken van het erf, soms digitaal maar meestal (conform de RIVM richtlijnen) op het erf. Het in beeld brengen van erven loopt wel vertraging op. We vinden het niet verstandig om extra mensen op het erf te laten komen, dit zal daarom doorlopen in 2021.

Programma asbestdakenverwijdering
Met het programma asbestdakenverwijdering zijn we minder ver dan gedacht. Ook is het nodig om opnieuw de financieringsbehoefte van eigenaren te onderzoeken, immers de coronacrisis kan bij eigenaren leiden tot andere afwegingen en prioriteringen in de besteding van hun geld. Dit komt bij de veranderingen die veroorzaakt zijn door het vervallen van het asbestdaken verbod. We verwachten u begin 2021 een voorstel te kunnen doen.

Samenleven
De coronacrisis heeft gevolgen voor die onderwerpen waar het “samen” een essentieel onderdeel is van de werkwijze. Denk bijvoorbeeld aan de Regionale Energie Strategieën, de Omgevingswet en de gebiedsprocessen. Dit raakt aan onze bestuursstijl. “Samen” met anderen “bouwen aan Overijssel”. Dat “samen” kan onder druk komen staan nu we elkaar niet -of veel minder- fysiek kunnen ontmoeten. Dit vraagt van ons om adaptief en creatief handelen. De afgelopen periode heeft aangetoond, dat we daar met elkaar zeker toe in staat zijn. Zoals digitale besluitvorming- en participatietrajecten. Ook de totstandkoming van bovengenoemde maatregelenpakketten zijn daar een goed voorbeeld van. Het blijft een belangrijke uitdaging voor ons allen.

Studio Vers Bestuur
Binnen het programma Studio Vers Bestuur hebben we tot op heden minder kunnen realiseren dan we hadden gehoopt. Zo zijn vele projecten waaraan we subsidies hadden toegekend niet doorgegaan als gevolg van de corona perikelen. De verwachting is wel dat er na het opheffen van de corona maatregelen een inhaalslag zal worden gemaakt.

Kleurscores
We duiden de voortgang van de prestaties in de begroting via kleurscores, zowel voor de inhoud als de financiën. Dit naar de stand van peildatum 7 oktober 2020. In afstemming met de auditcommissie is de integrale kleurscore (samenvatting van de inhoudelijke en financiële kleurscore) niet meer opgenomen. Deze kleurscore voegt niets toe en werkt eerder verwarrend.

Corona en kleurscores in de Monitor
In deze Monitor zijn er diverse prestaties die een relatie hebben met een werkveld dat geraakt wordt door de gevolgen van de coronacrisis, bijvoorbeeld bij cultuur, openbaar vervoer, festivals en evenementen, e.d.. Toch betekent dit niet dat al deze prestaties een kleurscore Oranje of Rood hebben gekregen. In veel gevallen zijn de acties bij deze prestaties zoals opgenomen in de Begroting 2020 namelijk wel gerealiseerd en scoren ze daarmee, conform de huidige werkwijze, de kleur Groen. Daar waar er sprake is van majeure impact op het werkveld van de prestatie, is dit toegelicht bij de betreffende prestatie. Verderop in deze inleiding is een integraal beeld geschetst van de impact van Corona.

De duiding van de kleurscores is als volgt:

Inhoudelijke kleurscore:
Groen: acties worden conform de Begroting uitgevoerd. Er zijn geen bijzonderheden (in principe geen toelichting)
Oranje: enkele acties worden niet conform de Begroting uitgevoerd en/of er is een bijzonderheid (altijd toelichting).
Rood: geen enkele actie wordt conform de Begroting uitgevoerd en/of er is een bijzonderheid (altijd toelichting).

Financiële kleurscore:
Groen: bestedingen volgen het begrotingsritme (in principe geen toelichting). Een versnelling bij prestaties met dekking uit de KVO- of NNN-reserves (waarbij een GS-begrotingswijziging wordt doorgevoerd) blijven groen scoren, maar vergen altijd een toelichting.
Oranje: verwachte onderbesteding > 25% van het beschikbare jaarbudget, ook bij prestaties met dekking uit de KVO- of NNN-reserves (altijd toelichting).
Rood: verwachte overbesteding bij reguliere budgetten. Bij prestaties met dekking uit de KVO- of NNN-reserves dient een rode kleurscore gegeven te worden als door overbesteding in het lopende jaar de totale programmabegroting wordt overschreden of overschreden dreigt te worden (altijd toelichting).
(KVO = Kwaliteit van Overijssel, NNN = NatuurNetwerk Nederland)

De pagina 'Prestaties'
Wij willen u wijzen op de pagina 'Prestaties'. Deze pagina vindt u rechts bovenin uw scherm. U vindt hier een overzicht van alle prestaties uit onze Begroting 2020. Met behulp van filters kunt u vervolgens uw eigen overzicht samenstellen. 
Selecteer bijvoorbeeld alle oranje kleurscores op 'Inhoud'. U ziet dan de prestaties die inhoudelijk oranje of rood scoren. Als u op de prestatie klikt opent een pop-up scherm met aanvullende informatie betreffende de geselecteerde prestatie.

Het Statenvoorstel is het besluitvormend stuk bij deze Monitor.  Het Statenvoorstel vindt u onder de 'Meer'-knop aan de rechterkant.