Ons water- en energiesysteem

Meer ruimte voor dijken
Klimaatverandering zorgt ervoor dat er in de toekomst grotere risico’s zijn op overstromingen, wateroverlast, verdroging en tekorten aan water. Op de korte termijn geldt dat de huidige maatregelen in het kader van klimaatadaptatie ervoor zorgen dat er meer ruimte zal moeten komen voor hogere en bredere dijken. Nut en noodzaak bleek afgelopen december toen de bypass via het Reeve-diep zijn nut bewees voor het afvoeren van hoog water in de IJssel bij Kampen (en Zwolle).  

Nieuwe overloopgebieden nodig
Ook zullen nieuwe overloopgebieden langs de grote rivieren een groter beslag leggen op de beschikbare ruimte. Langs een andere lijn leidt klimaatverandering ook tot zaken als hittestress in stedelijke gebieden, overmatige regenval, maar ook tot langdurige droogte, verzilting en (versnelling) van bodemdaling. Dit heeft directe gevolgen voor de leefbaarheid, maar ook voor de manier waarop we woon- en werklocaties inrichten en de landbouw. Extreme incidenten, zoals de overstromingen in Limburg, vergroten het maatschappelijk gevoel van urgentie dat verandering nodig is.  

Stroom geen vanzelfsprekendheid
De hoge energieprijzen in combinatie met de versnelde afbouw van de aardgaswinning in Groningen heeft de consumenten en ondernemers massaal laten overstappen van gas naar met name elektriciteit. Hierdoor is op het elektriciteitsnet congestie ontstaan waardoor onbeperkte toegang tot elektriciteit niet langer vanzelfsprekend is. Energie goed meenemen als factor binnen het omgevingsbeleid is belangrijker dan ooit, omdat het de verwachting is dat deze netcongestie nog jaren zal duren. Dit vraagt om visie op het toekomstige energiesysteem en bewuste keuzes over welke energie-vragende functies waar komen en of kunnen.   

Warmtenettenstrategie
Het besluit om warmtenetten op termijn in publieke handen te brengen, vraagt van onze regionale netbeheerders een herziene strategie op dit domein. Dit heeft ook consequenties voor provincies. 

Onderstaande tabel heeft betrekking op de investeringsimpulsen uit het coalitieakkoord 'Schouder aan schouder'.

Onderwerp	Impuls (€ 1.000)	Termijn SV / PS vergadering
Water: Drinkwater, actieplan water	7.300	29 mei 2024 / 26 juni 2024
Projectmiddelen: natuurinclusief, circulair, klimaatadaptatie	10.000	Volgt
Energietransitie	8.000	24 april 2024
NEO 2024 - 2027	8.000	24 april 2024

In deze perspectiefnota formuleren we aan de hand van de thema's in het coalitieakkoord aanvullende accenten waar extra focus op ligt. Hierbij houden wij rekening met de actuele trends en ontwikkelingen in Overijssel, Nederland en de wereld. De accenten staan net als de opgaven met elkaar in verbinding. Hieronder beschrijven wij de aanvullende accenten binnen de opgave 'ons water- en energiesysteem'.

Het zoetwatersysteem in Overijssel, de bron van ons drinkwater, staat ernstig onder druk. De oorzaken hiervoor hebben te maken met verschillende thema’s zoals: bevolkingsgroei en economische groei, klimaatverandering, industrie, landbouw, woonopgave, natuur en milieu en de drinkwatervoorziening. Met name in Twente leidt de toenemende vraag naar drinkwater tot knelpunten en zijn verschillende nieuwe bedrijfsmatige aansluitingen geweigerd. 

Naar de toekomst toe komt de leveringszekerheid van drinkwater in het gedrang als er schaarste is. Ook levert het beperkingen voor andere ruimtelijke ontwikkelingen (woningbouw, economie, landbouw en natuur). Maar we zien ook dat de huidige drinkwaterwinningen in toenemende mate onder druk staan. Droge en hete zomers zorgen lokaal voor uitzakkende (dalende) grondwaterstanden en verschillende functies hebben het beschikbare zoetwater nodig. Dit alles maakt dat de effecten van de verschillende onttrekkingen daardoor sterker voelbaar zijn in de omgeving, ook die voor drinkwater. Daarnaast staat de kwaliteit van drinkwaterbronnen onder toenemende druk, vraagt het veiligstellen van de drinkwatervoorziening een aanpak via verschillende sporen.

We werken via deze drie sporen:

1. Het beschermen en behouden van onze huidige winningen: onze eerste prioriteit. Bestaande drinkwatervergunningen liggen in toenemende mate onder een vergrootglas van externe partijen (MOB, Natuurmonumenten) vanwege de effecten op de omgeving. Dit is te zien aan enkele juridische procedures gericht op het reduceren of sluiten van de drinkwaterwinning dan wel van het wegnemen van effecten van de drinkwaterwinning. Ook is dit te zien aan Woo-verzoeken rond bestaande winningen en drinkwaterreserveringen en verzoeken om zettingsschades door de provincie vergoed te krijgen. Hiervoor doen wij een financieel voorstel.
2. Drinkwaterbesparing: in lijn met het coalitieakkoord zetten we ons extra in om de vraag naar drinkwater daar waar mogelijk af te vlakken. We richten ons op huishoudens, zakelijke gebruikers, nieuwbouw en renovaties. Naar verwachting zal drinkwaterbesparing geleidelijk effect sorteren en pas op termijn een zichtbare invloed hebben op de totale drinkwateropgave.
3. Nieuwe drinkwaterbronnen: Om de leveringszekerheid te waarborgen en overschrijding van vergunningen te voorkomen, zetten we tegelijkertijd in op het zoeken naar nieuwe drinkwaterbronnen en ontwikkelen van aanvullende productiecapaciteit.

Er liggen koppelingen met de ambities in het realiseren van de natuurdoelen, in het bouwen van toekomstbestendige woningen, een gezond vestigingsklimaat voor bedrijven, een gezondere landbouwsector en met de gezondheid van de Overijsselse inwoners.

In Overijssel schakelen we over van het gebruik van fossiele brandstoffen naar energiebronnen die minder of niet schadelijk zijn voor het milieu. We werken aan oplossingen die óók in de toekomst genoeg kunnen zijn. En we willen dat deze overgang naar nieuwe energie snel genoeg verloopt en betaalbaar is, voor onze inwoners, industrie en ondernemers. In 2021 maakten we een vertaling van het Klimaatakkoord). In ons Statenvoorstel Nieuwe Energie 2024 - 2027 staat wat wij als provincie doen. We stellen prioriteiten. Dat betekent dat we voor een aantal onderwerpen verantwoordelijkheid nemen voor het resultaat. Als dat bereikt is kunnen we dit onderwerp loslaten en onze focus ergens anders op leggen.

Wij willen een betrouwbare energievoorziening bereiken waarbij nauwelijks nog CO2 vrijkomt. Dit gaat over energiebronnen (voor en na 2030), energienetwerken en energiegebruik. Doordat we overstappen van gas naar elektriciteit is het elektriciteitsnet vol. Daarom is het belangrijk om energie goed mee te nemen als we kiezen waar we woningen bouwen, bedrijven of laadpalen neerzetten. Er werken enorm veel partijen op verschillende manieren aan de energievoorziening van de toekomst.

We leggen de koppeling met andere opgaven. Hier lichten we er een aantal uit:

• Mestvergisting helpt bij de afname van stikstof. We helpen boeren om een mestvergister op hun erf te bouwen en er samen met andere boeren groen gas van te maken. Ook kijken we waar grote mestvergisters kunnen komen.
• In smart energy hubs delen bedrijven de energie-infrastructuur en zijn er slimme koppelingen tussen elektriciteit, (waterstof)gas en warmte. Zo zorgen we ervoor bedrijven verder kunnen uitbreiden en verduurzamen. Een mooi voorbeeld is de smart energy hub op bedrijventerrein Hessenpoort. Doordat we afgelopen jaren verantwoordelijkheid hebben genomen op dit thema, zijn smart energy hubs als oplossing op de kaart gezet. Nu stelt het Rijk € 166 miljoen beschikbaar voor ontwikkeling van smart energy hubs, waar bedrijven in onze provincie (en in heel Nederland) van profiteren. 
• Een goed geïsoleerd huis woont fijner en zorgt voor een lagere energierekening. Door veel huizen in één keer aan te pakken kan het sneller en goedkoper. Wij helpen om de vraag bij elkaar te brengen, zodat bedrijven veel producten tegelijk kunnen maken.

Al onze inzet helpt pas echt als ook andere partijen verantwoordelijkheid nemen. Het is nodig dat ontwikkelaars hun plannen samen met de inwoners maken en met oog voor hun belangen. We helpen lokale energie coöperaties bij hun plannen. We praten met het Rijk over regels die in de weg zitten en geld of instrumenten nodig zijn. Een mooi voorbeeld is de lobby voor steun voor kleinschalige mestvergisters. Onlangs heeft het Rijk hier inderdaad geld voor gegeven. Netbeheerders moeten vooruit durven kijken en investeren met oog op mogelijke ontwikkelingen. Bedrijven moeten investeren en meewerken aan oplossingen voor netcongestie. We helpen hen met sprintsessies waarmee we uitzoeken wat de mogelijkheden zijn. Trots zijn we ook op onze werkplaatsen. Hier werken partijen samen aan de verschillende opgaven. Zo hoeft bijvoorbeeld niet iedere gemeente het wiel uit te vinden en kunnen ze meer doen in minder tijd. 

We werken aan een betaalbare aardgasvrije toekomst. Warmtenetten zijn daarbij belangrijk. Op 1 juli 2025 wordt de Wet collectieve warmtevoorziening van kracht. Deze wet zorgt ervoor dat bewoners die worden aangesloten op een warmtenet goed beschermd worden. En dat warmtenetten steeds duurzamer worden. Ook staat in de wet dat warmte-infrastructuur in publieke handen moet zijn. “Voor het bundelen van expertise, het delen van risico’s en opbouwen van voldoende uitvoeringskracht ligt het voor de hand dat veel nieuwe publieke warmtebedrijven op regionale of provinciale schaal zullen ontstaan” schreef Minister Jetten in april 2023 aan de Tweede Kamer. 

Op dit moment kijken we samen met andere partijen (EBN, regionale netbeheerders, provincie Drenthe en Twence) hoe we in Overijssel en Drenthe voor voldoende publieke uitvoeringskracht kunnen zorgen. Zodat publieke warmtenetten in alle gemeenten mogelijk zijn waar dit maatschappelijk de meest kostenefficiënte oplossing is, zowel in grote als kleine gemeenten. We onderzoeken wat daarvoor nodig is, wat gemeenten graag willen en ook of en hoe de provincie daar zelf aan mee gaat werken.