Onze economie

Geopolitieke onzekerheden
De geopolitieke situatie is er niet stabieler op geworden. De oorlog in Oekraïne houdt aan, de onrust in het Midden-Oosten is erbij gekomen. Diverse verkiezingen in 2024 kunnen tot verstrekkende andere politieke verhoudingen leiden tussen bijvoorbeeld Europa, de Verenigde Staten en China.   

Lage economische groei dient zich aan
De Nederlandse economie is door de terugval van de wereldhandel en doorberekening van inflatie in de prijzen en lonen afgekoeld. Door consolidatie en technische optimalisatie is er meer vraag naar grotere bedrijfslocaties in handel en industrie. Bij gebrek aan nieuw uit te geven kavels en bedrijventerreinen zal er meer herstructurering nodig zijn op bestaande werklocaties. Het uitstel van belastingaangifte tijdens de coronaperiode is gestopt en dit leidt tot toename van sluiting en faillissementen in de horecasector. 

De regionale arbeidsmarkt blijft gespannen
Begin 2022 was op de regionale arbeidsmarkt in Overijssel het aantal werklozen nog nooit zo laag. Het aantal zzp’ers groeit nog steeds ondanks maatregelen in de zorg en de bouw om betere arbeidsomstandigheden. De hightech maakindustrie en kennisintensieve dienstverlening in vooral de steden in Overijssel blijven banen scheppen en kansen bieden voor startup ondernemers. De opgave om schaars talent te behouden en te binden is groot. De afnemende geboortecijfers worden nu zichtbaar in een grotere afname van het leerlingenaantal in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs. Het digitale werken en verdergaande automatisering en robotisering in productie en logistiek zullen de afname van de beroepsbevolking moeten opvangen. Opleidingsbehoefte onder huidig personeel zal toenemen.

Netcongestie vraagt om ander energiegebruik
De netcongestie vergroot de noodzaak tot minder energieverbruik en decentrale oplossingen op bedrijventerreinen. Er is door de industrie veel op aardgas bespaard. Daarentegen is de aandacht voor een circulaire economie en aanpassing van consumptiepatronen nog gering. 

Cultuursector heeft het moeilijk
De cultuursector zal lang last houden van de impact van corona. Het eigen vermogen van veel organisaties is door de langdurige sluiting verdampt en veel zelfstandige professionals nemen afscheid van de sector. Het wordt moeilijker om culturele voorzieningen overeind te houden, vooral in kleinere gemeenten. Het verdwijnen van voorzieningen als het theater, podium of de bibliotheek is negatief voor de leefbaarheid. Meer inzet van vrijwilligers, politiek draagvlak en samenwerking met onder meer onderwijs zal nodig zijn om afkalving te voorkomen. Pluspunt is dat de Raad voor Cultuur een stelselwijziging adviseert om de cultuursector meer regionaal en structureel te ondersteunen. Die beoogde wijziging zou dan per 2029 in werking kunnen treden, mits het advies wordt opgevolgd door het komende kabinet.

Onderstaande tabel heeft betrekking op de investeringsimpulsen uit het coalitieakkoord 'Schouder aan schouder'.

Onderwerp	Impuls (x €1.000)	Termijn SV / PS vergadering
MKB	9.000	29 mei 2024
Arbeidsmarkt	5.000	29 mei 2024
Vestigingsklimaat	4.000	29 mei 2024
Circulaire economie	2.000	29 mei 2024
Cofinanciering (Rijk)	8.000	29 mei 2024
Logistiek	2.000	29 mei 2024
Cofinancering (o.a. regiodeals)	10.000	Volgt
Retail	2.500	26 juni 2024
Vrijetijdseconomie	5.000	29 mei 2024

In deze perspectiefnota formuleren we aan de hand van de thema's in het coalitieakkoord aanvullende accenten waar extra focus op ligt. Hierbij houden wij rekening met de actuele trends en ontwikkelingen in Overijssel, Nederland en de wereld. De accenten staan net als de opgaven met elkaar in verbinding. Hieronder beschrijven wij de aanvullende accenten binnen de opgave 'onze economie'.

Voor het MKB is er in Nederland sprake van een breed aanbod van diensten, vanuit zeer veel verschillende dienstverlenende partijen. Er ontbreekt niets maar er is wel sprake van een groot aanbod. Voor ondernemers kost het veel moeite om het meest passende antwoord te vinden op een vraag. De Rijksoverheid heeft daarom een analyse laten maken hoe de MKB dienstverlening kan worden verbeterd. Oplossingen die uit dit onderzoek naar voren kwamen zijn: Vraag van de ondernemer centraal stellen, ondernemers sneller en gerichter toegang laten krijgen tot de juiste informatie en advies, het aanbod - landelijk en regionaal - toegankelijker (simpeler) maken door samen te werken in een stelsel van dienstverleners (privaat zowel als publiek). Ook in Overijssel is het totaalaanbod van de MKB dienstverlening uitgebreid. Naast de loketten (Kennispoort, Ondernemershuis Deventer en Novel-T, die we samen met de regio's hebben staan), zijn er branche- en koepelorganisaties, individuele gemeenten, commerciële dienstverlening, ministeries en landelijke uitvoeringsinstanties (bijvoorbeeld KvK en RVO) die dienstverlening richting het MKB aanbieden.

In nauwe samenwerking met de overheden (zowel Rijk als gemeenten), ondernemers (branche- en koepelorganisaties en commerciële dienstverleners) en het onderwijs willen wij met elkaar de MKB Dienstverlening in de regio's verbeteren. Regio Zwolle heeft hier al de nodige stappen in gezet en wordt landelijk als een goed voorbeeld gezien. Voor realisatie van onze provinciale opgaven ondersteunen wij het MKB direct (innovatie, internationalisatie, familiebedrijven) en hebben wij het MKB nodig voor het verder brengen van onze veranderopgaven (zoals bijvoorbeeld in digitalisering, energie, circulair en agrofood). Hiervoor hebben we mede met regio's een ondersteuningsstructuur beschikbaar gesteld (onder meer Kennispoort, Novell-T, Ondernemershuis Deventer, Oost NL). Wij willen in de afspraken die we gaan maken met andere partijen over MKB dienstverlening, de inbreng van deze ondersteuningsstructuur en de wijze waarop deze zich verhoudt tot andere organisaties, regelen. Doel is dat een vraag van het MKB bedrijf goed, snel door de juiste partij van antwoord wordt voorzien. Tevens willen we dat meer MKB bedrijven gebruik gaan maken van de MKB dienstverlening en ontwikkelstappen gaan zetten die goed zijn voor het individuele bedrijf alsmede voor onze toekomstige economie. Aangezien deze ontwikkeling zich in alle provincies voordoet, zorgen we ervoor dat we in IPO-verband van elkaar leren via zgn. leersessies.

In alle drie regio's in Overijssel is het gesprek tussen de verschillende partijen opgestart. In 2024 zal duidelijk worden welke stappen gezet zijn en nog moeten plaatsvinden. Als provincie gaan wij de verbinding leggen tussen de drie regio's om waar mogelijk van elkaar te leren en wellicht gebruik te kunnen maken van elkaar. Naast de bijdrage die wij nu al leveren in de ondersteuningsstructuur (zie ook het investeringsvoorstel Regionale Economie) zullen wij als provincie waar zinvol gevraagd worden om naast betrokkenheid ook financieel een bijdrage te leveren aan het proces dat nu plaatsvindt. 
Vanwege het wegvallen van nationale financiering/ Rijksmiddelen, is de verwachting van het college dat er niet voldoende middelen beschikbaar zijn vanuit het investeringsvoorstel (PS24-000099) om voldoende te kunnen inspelen op maatregelen die genomen gaan worden. Indien het nodig is om aanvullende middelen vanuit de provincie beschikbaar te stellen dan komen we daar bij u op terug.

Onze bedrijven en inwoners zijn afhankelijk van grondstoffen die op raken of waarvan de levering in de toekomst onzekerder kan worden door geopolitieke veranderingen. Overijssel heeft een relatief grote maakindustrie en bouwsector. De ontwikkeling van kennis en bedrijfsmodellen rond duurzaam grondstoffengebruik en circulair produceren zijn daarom extra belangrijk voor de toekomst van onze Overijsselse economie. Daar werken we aan met ons programma Circulaire Economie. De transitie naar een circulaire economie kent echter ook extra ruimtevraag waarin nog niet is voorzien. Daarnaast adviseert de SER Overijssel ons om een revolverend fonds op te richten vanwege de knelpunten die bedrijven ervaren in de financiering van circulaire investeringen.

Op basis van het nationale Grondstoffenakkoord willen we in 2030 50% minder niet - hernieuwbare grondstoffen gebruiken en in 2050 een volledig circulaire economie hebben. In verlengde van de nationale Transitieagenda's hebben we met ons programma Circulaire Economie bijgedragen aan het ontwikkelen van een aantal regionale 3-O samenwerkingsverbanden en netwerken zoals Dutch Circular Polymer Valley (kunststofrecycling), Texplus & Roadmap Duurzaam Textiel Oost Nederland, CESI-ON  (maakindustrie), Infra-futurelabs en Actieprogramma Toekomstbestendig Bouwen (bouw & infra), The Proteïn Community en verschillende bio-based initiatieven (Biomassa & Voedsel). Dat leidt tot aansprekende innovaties zoals viscose uit gerecycled katoen (Saxcell) en technieken voor het ontgeuren van kunststofrecyclaat. In ons investeringsvoorstel Regionale Economie. beschrijven we hoe we deze netwerken helpen bij het (door) ontwikkelen van circulaire ketens.

De SER Overijssel wijst ons er in haar advies 'Durf te kiezen voor een circulaire economie' (2024) op dat de financierbaarheid van circulaire investeringen vaak moeilijk is. Bijvoorbeeld omdat het voor banken moeilijk is om de waarde van een technisch opgewaardeerde machine te bepalen ten opzichte van de investering in een nieuwe machine. De SER adviseert om daarvoor een revolverend Overijssels Fonds voor Circulair MKB op te richten.

Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft in haar advies ‘Ruimte voor circulaire economie’ (2023) becijferd dat het circulair inrichten van onze economie tot 40 % meer ruimte vraagt, deels in de hogere milieu categorieën en met een locatievoorkeur voor binnenhavens. De programmeringsafspraken bedrijventerreinen 2023-2026 voorzien hier niet in.

Wij zullen de mogelijkheden voor een revolverend fonds verkennen en u indien nodig daarvoor een voorstel doen. Hierbij kijken we conform het advies van de SER ook naar de mogelijke combinaties met ander publiek en private fondsen.
We maken ook een startnotitie voor ruimte voor circulaire economie als onderdeel van de uitvoering programmeringsafspraken en de verkenning naar intensivering van het ruimtegebruik. Hierbij trekken we gezamenlijk op met de gemeenten, de regio’s en Logistics Overijssel en maken we gebruik van de ervaringen van het Rijk en andere provincies.

De arbeidsmarkt en het vinden van gekwalificeerd personeel is één van de grote knelpunten voor bedrijven en instellingen. In de toekomst zal het steeds lastiger worden groei te realiseren door meer mensen aan te nemen. Door de vergrijzing wordt de beroepsbevolking de komende jaren kleiner. De druk op werkenden en vrijwilligers wordt daardoor groter. Dat blijkt onder andere uit een verkenning van Trendbureau Overijssel. Dit vraagt van ons continue aandacht voor het zoeken naar oplossingen.

In het kader van ons arbeidsmarktbeleid zetten we erop in dat Overijssel beschikt over voldoende deskundige vakmensen voor de grote transitieopgaven met name in de vitale sectoren techniek, zorg en onderwijs. We hebben daarbij als doel talent te behouden en aan te trekken voor het MKB in onze provincie, door ze te boeien en te binden. Het MKB is daardoor beter in staat wendbaar en toekomstgericht te groeien en op maatschappelijke transities en opgaven in te spelen. De arbeidsmarkt stopt in onze optiek niet bij de landsgrenzen. We zetten dan ook in op een grens overstijgende arbeidsmarkt en het aanboren van bijbehorende Europese fondsen. Met name als het gaat om de arbeidsmarkt is het speelveld van actoren druk bezet. De provincie heeft een belangrijke rol in het samenbrengen van partijen in dit speelveld van onderwijs en arbeidsmarkt. Dit doen we door regie te voeren, kennis te delen en te verbinden. Door goed gebruik te maken van de schaal en positie van het middenbestuur, vormen wij de natuurlijke verbindende schakel tussen het lokale en nationale schaalniveau. De komende jaren bouwen wij voort op de aanpakken en krachtige infrastructuur die we als provincie met onze partners hebben weten te realiseren. We sluiten waar mogelijk aan bij het Rijksbeleid en we benutten en sluiten aan bij de regio’s (Regio Deals). Zo realiseren we een multiplier op onze middelen. We willen zoveel mogelijk inzetten op het voorkomen van versnippering in het aanbod dat er al is. Een belangrijk onderdeel van onze regiefunctie is het beschikbaar maken van kennis en informatie en het verbinden van onze partners binnen de 3 O’s (ondernemers, overheden en onderzoekers).

Oplossingen voor de arbeidskrapte worden in toenemende mate gevonden in innovatie en anders werken met inzet van digitalisering, robotisering, kunstmatige intelligentie en slim organiseren. We leggen derhalve een stevige verbinding met innovatie. 

In het investeringsvoorstel Regionale Economie (PS24-000099) geven wij vorm aan deze opgave. We blijven de ontwikkelingen volgen en indien er aanleiding is om aanvullend op het investeringsvoorstel en de mogelijkheden die andere overheden bieden in te zetten op de uitdagingen binnen de Human Capital zullen we dit aan u voorleggen.

Grensoverstijgende samenwerking (GROS) betekent het samenwerken met onze aangrenzende deelstaten Noordrijn-Westfalen (NRW)  en Nedersaksen voor een betere economische groei en innovatiekracht in onze grensregio's. Het weghalen van grensbarrières zal volgens onderzoek van de Europese Commissie rond 8 procent economische groei kunnen genereren. Dit biedt onze provincie, regio’s en gemeenten grote kansen om de economie vitaal en de regio leefbaar te houden. De Duitslandstrategie van de provincie is hierbij het vertrekpunt voor onze inzet. Met als een onderdeel het Memorandum Oost-NL – Münsterland. 

Samen met partners als de Bezirksregierung Münster, de Euregio, de Kreise en de Wirtschaftsförderungen alsook de Industrie- en Handelskammer en Twenteboard focussen wij naast netwerkvorming zowel op het gezamenlijk initiëren van nieuwe INTERREG-projecten als GROS-projecten in het kader van de Regiodeal. De thema’s innovatie, ondernemerschap en ‘360 graden arbeidsmarkt’ staan hierbij centraal. Wij maken hierin tevens de koppeling met de Grafschaft Bentheim (Nedersaksen) en het MONT-verband (stedelijke samenwerking Münster, Osnabrück,Twente). Hierbij zetten wij het komend jaar in op het uitbreiden en verstevigen van het netwerk in de betreffende regio’s om kansen samen ook effectief te kunnen benutten.

Vanwege de geopolitieke situatie worden de Rijksinvesteringen ten behoeve van de nationale veiligheid fors verhoogd. In de Notitie Reikwijdte en Detailniveau voor het Nationaal Programma Ruimte voor Defensie (NPRD) brengt het Rijk de (ruimte)behoefte in kaart. Het NPRD gaat over uitbreiding van activiteiten, zoals helikopterlandingsplaatsen en –laagvlieggebieden, corridors voor drones, munitieopslagplaatsen, oefenterrein voor explosieven en treinvervoer. Het Rijk zoekt bij de uitvoering naar meekoppelkansen.

Wij willen deze coalitieperiode proactief inzetten op deze (economische) meekoppelkansen in onze provincie. De insteek is om investeringen van het Rijk te koppelen aan provinciale opgaven op het gebied van ruimte, werkgelegenheid, onderwijs en multimodaal vervoer. Daarbij kijken we ook, mede naar aanleiding van de motie Brommer e.a., naar de benutting van Technology Base. Defensie is in Overijssel reeds actief, o.a. op de Johannes Post Kazerne, het raccordement en met enkele munitieopslagplaatsen. De vernieuwing en verduurzaming van de Johannes Post Kazerne leidt tot grote investeringen.

De samenwerking met Defensie, gemeenten en de overige (publieke) partners in de provincie willen we vormgeven door middel van specifiek accountmanagement. Daarnaast voorzien wij extra benodigde capaciteit in verband met onderzoeken en benutten van economische koppelkansen op basis van het NPRD, bijvoorbeeld bij Tech Base en het raccordement in Steenwijk. Wij stellen voor om aanvullende middelen beschikbaar te stellen voor de proactieve inzet op de meekoppelkansen (zie financieel voorstel economische koppelkansen nationale veiligheid). De ruimtelijke vraagstukken die vanuit de extra inzet op nationale veiligheid zullen volgen, pakken we primair op binnen onze reguliere taak. We betrekken daarbij ook de motie Brommer e.a. ‘Defensie in Overijssel ruimtegebruik’.