Onze woningen, bereikbaarheid en ruimte

Woonopgave nog groter, volgens prognose
Het tekort aan woningen en de stijgende huizenprijzen zullen naar verwachting ook de komende jaren een belangrijke uitdaging vormen. De bevolking blijft de komende jaren groeien en ook de huishoudensverdunning door vergrijzing en toename van éénpersoons huishoudens zet door. Hierdoor blijft er een grote behoefte aan woningen bestaan. De gestage groei van het aantal woningen vergroot het gebruik van wegen en openbaar vervoer.

Schaalsprong voor Regio’s mogelijk
Voor de periode na 2030 ziet het Rijk de regio’s Twente en De Stedendriehoek als regio's waar een schaalsprong in verstedelijking mogelijk is. Dat vraagt om verstedelijkingsstrategieën waarin wonen, werken en bereikbaarheid bij een toenemende brede welvaart centraal staan.

Samenwerkende overheden voor ruimtelijke data
Voor het maken van integrale afwegingen bij ruimtelijke keuzes is goed zicht op veranderend Nederland belangrijk. Geo-data kunnen inzichtelijk maken welke opgaven waar kunnen worden ingepast en welke gevolgen dit heeft voor de ruimte. Om de aanpak van de grote maatschappelijke opgaven van Nederland te versnellen en de publieke dienstverlening te verbeteren heeft BZK in 2023 een Visiedocument ‘Zicht op Nederland’ gepubliceerd. Belangrijk onderdeel daarvan is de Nationale Geo-informatie-infrastructuur (NGII). Deze ontwikkeling helpt ons op lokaal, regionaal en nationaal niveau keuzes te maken over complexe opgaven die grote impact hebben op de leefomgeving. Maar voor we zover zijn, vraagt het interbestuurlijke afspraken om data uit te kunnen wisselen (Interbestuurlijke Datastrategie) en het waarborgen van betrouwbare data.

Onderstaande tabel heeft betrekking op de investeringsimpulsen uit het coalitieakkoord 'Schouder aan schouder'.

Onderwerp	Impuls (x €1.000)	Termijn SV / PS vergadering
Wonen	12.500	29 mei 2024
Fiets	15.200	26 juni 2024
Hubs	4.000	29 mei 2024
Elektrificatie spoorlijnen	60.000	13 december 2023
Verkeersveiligheid	10.000	Volgt
Natuurinclusief, klimaatadaptief, circulaire infrastructuur	2.000	Volgt

In deze perspectiefnota formuleren we aan de hand van de thema's in het coalitieakkoord aanvullende accenten waar extra focus op ligt. Hierbij houden wij rekening met de actuele trends en ontwikkelingen in Overijssel, Nederland en de wereld. De accenten staan net als de opgaven met elkaar in verbinding. Hieronder beschrijven wij de aanvullende accenten binnen de opgave 'onze woningen, bereikbaarheid en ruimte'.

De opgave op de woningmarkt wordt op korte termijn alleen maar groter. Prognoses laten zien dat er meer extra woningen nodig zijn. Nog meer dan al is vastgelegd in de woondeals. Vanuit onze rol willen we het maximale doen om voldoende, betaalbare woningen voor elke doelgroep te realiseren, met de juiste (zorg)voorzieningen binnen bereik. Met de beschikbare middelen vanuit het coalitieakkoord zetten we al een aantal belangrijke maatregelen in gang (zie Statenvoorstel Wonen). Vanwege de hoge en verder toegenomen urgentie van de woningbouwopgave, doen we daarbovenop bij deze Perspectiefnota aanvullende voorstellen.

Verstedelijkingsvisies, regie en uitvoering

• Samen met de regio’s willen we werken aan verstedelijkingsvisies voor de Stedendriehoek en Twente. Zwolle heeft al een dergelijke langetermijnstrategie voor toekomstbestendige woningbouw. Om de schaalsprong en ambities uit de strategieën daadwerkelijk vorm te geven is onderzoek, kennisdeling en procesbegeleiding nodig. Voor het ontwikkelen van de visies en voor het uitvoeren ervan, stellen we voor aanvullende middelen beschikbaar te stellen (zie het voorstel verstedelijkingsvisie).
• Wij dragen bij aan regionale woningbouwprogrammeringen, monitoren de woningbouw en stimuleren concrete projecten. Deze (extra) inzet zal worden geborgd in de Wet Versterking Regie op de Volkshuisvesting (invoering voorzien per 2026). We zien dat in onze provincie (kwetsbare) doelgroepen moeilijk een woning kunnen vinden. Dit vraagt niet pas in 2026, maar nu al actie. Daarom willen we op basis van de woondeals en regionale woonzorgvisies (de eersten in Nederland) doorpakken en goede afspraken maken met gemeenten. We stellen daarom voor extra capaciteit beschikbaar te stellen (zie het voorstel regie op de volkshuisvesting).

Versnelling (passende) woningbouw

• Het versnellen van de woningbouw vraagt passende instrumenten en maatwerk. Ons huidige instrumentarium biedt vooral inzet op kennis, capaciteit en expertise, en een beperkte woonfaciliteit (die inzet op de planontwikkeling en de verkoopfase, zie Statenvoorstel Wonen). We zien echter ook dat gebiedsontwikkelingen niet gerealiseerd worden door bijkomende uitdagingen (transformatie, herstructurering, infrastructuur, bodemsanering of energievoorzieningen). Dit terwijl deze ontwikkelingen bijdragen aan de versterking en behoud van het landelijk gebied, de leefbaarheid en de woningbouwopgave. Wij stellen voor om middelen te reserveren voor het (financieel) haalbaar maken van dergelijke gebiedsontwikkelingen (zie het voorstel versnelling woningbouw).
• Daarnaast zien we ook dat woningbouwprojecten vertragen in het vergunningentraject. De komende periode bezien we hoe we hierin kunnen faciliteren, bijvoorbeeld door de verdere ontwikkeling van soortenmanagementplannen.
• Door de vergrijzing wordt in Overijssel in de periode 2022-2040 een toename van 63% verwacht van het aantal 75-plussers. Door het schrappen van 75.000 nieuw te realiseren verpleeghuisbedden en door bezuinigingen op indicatiestelling, blijven meer mensen zelfstandig wonen. Daardoor is meer vraag naar woningen voor ouderen en andere kwetsbaren waarbij informele zorg mogelijk is en professionele zorg geleverd kan worden. Met alle Overijsselse gemeenten en het Rijk is in de regionale woonzorgvisies afgesproken dat er meer geclusterde en zorggeschikte en nul-trede woningen gerealiseerd moeten worden, waarvan de helft in de sociale huur. We stellen voor om (waar mogelijk als aanvulling op de rijksregeling) corporaties in staat te stellen om zorggeschikte, geclusterde en nul-trede woningen te bouwen tot 2027 (zie het voorstel zorggeschikte woningen). Dit draagt naar verwachting ook bij aan een betere doorstroming op de woningmarkt

Om veilig, duurzaam, toegankelijk en snel te reizen naar, door en vanuit Overijssel zetten we samen in op kwaliteitsverbetering en het overstappen op schone energie in het openbaar vervoer en op toegankelijke en betrouwbaar snelle verbindingen tussen dorpen en steden. De investeringen in mobiliteit gaan daarbij in deze volgorde: veiligheid, bereikbaarheid, duurzaamheid en reistijd.

Onze ambitie kan niet los worden gezien van de context van de ontwikkelingen binnen het OV. Het gebruik van het openbaar vervoer en de reizigersinkomsten laten, na de dramatische daling als gevolg van de Corona-epidemie, weer een stijgende lijn zien, maar zijn nog steeds niet op het niveau van 2019. Dit volgt mede uit de te hoge onbetrouwbaarheid als gevolg van het personeelstekort. Ook de herijking van de opbrengsten vanuit de Studenten OV chipkaart heeft in 2023 voor de vervoerders in Overijssel een fors lagere vergoeding betekend. Een nieuwe herijking in 2024 kan voor 2025 en 2026 opnieuw leiden tot een tekort in de exploitatie. En dit terwijl de kosten van het OV als gevolg van indexeringen sterk zijn toegenomen. Wij zijn door de Tweede Kamermotie Bikker en motie Krol deels structureel, deels incidenteel gecompenseerd. De financiële consequenties blijven echter onzeker en dit vermindert het financieel handelingsperspectief.

• Voor de korte termijn dwingen we vervoerders om alles te doen wat mogelijk is om de randvoorwaardelijke betrouwbaarheid te herstellen en onderzoeken we hoe opstartproblemen met diensten en materieel na volgende aanbestedingen voorkomen of verzacht kunnen worden.
• Voor de lange termijn vraagt het totale publieke mobiliteitsvraagstuk een integrale visie en een samenwerking van verschillende overheden en marktpartijen. We stemmen het vervoersaanbod af op de vraag, versterken het kernnet en vinden alternatieven voor de nog overblijvende vraag naar vervoer. Met het creëren van mobiliteits-knooppunten, ontstaan ook nieuwe mogelijkheden voor een meer optimale ketenreis die kunnen bijdragen aan ruimtelijke- en verduurzamingsvraagstukken. De integrale aanpak vraagt ook samenwerking met andere programmalijnen zoals fiets, autobereikbaarheid en logistiek.

We stimuleren en realiseren maatregelen om het trein- en busvervoer te verbeteren en duurzamer te maken. Vanaf december 2024 is al het reguliere busvervoer emissie-vrij. Samen met onze partners binnen en buiten de provincie zetten we in op de elektrificatie van alle regionale spoorlijnen. Het Rijk heeft in de Voorjaarsnota aangekondigd hier ook middelen voor te reserveren. De ervaringen op de lijn Zwolle-Almelo leren ons dat elektrificatie leidt tot hogere reizigersaantallen.

De extra middelen uit de genoemde motie Bikker voorzagen ons van de financiën om invulling te geven aan onze ambities voor de lange termijn. Door het geschetste gewijzigde financieel perspectief dreigen deze middelen voor een belangrijk deel te moeten worden ingezet om het huidige voorzieningenniveau in stand te houden. De verwachte reizigersinkomsten (in combinatie met een mogelijke daling van de opbrengsten vanuit de Studenten OV chipkaart) leiden tot onzekerheid over de toekomstige bekostiging van het OV. Op termijn lijken aanvullende middelen nodig om kwaliteitsverbetering van het openbaar vervoer mogelijk te maken. 

We staan aan de vooravond van een grote vervangingsopgave, zoals in het Beheerplan infrastructurele kapitaalgoederen 2024 -  2027 staat. Een belangrijk deel van de huidige infrastructuur is aangelegd in de jaren 50-70 en is de komende jaren toe aan vervanging. Het op peil houden van onze infrastructuur vraagt de komende jaren daarom volop onze aandacht.

Als gevolg van veranderingen in de stikstof wet-/regelgeving en jurisprudentie moeten in de voorbereiding van alle investeringsprojecten aanvullende onderzoeken, berekeningen en stikstof reducerende maatregelen worden uitgevoerd. In veel gevallen leidt dit tot vertraging en meerkosten. De totale omvang van de meerkosten is nog lastig te becijferen en hangt in sommige gevallen ook samen met andere ontwikkelingen. Mogelijk leidt dit voor een aantal projecten tot grote overschrijdingen of heroverweging van ambities. Een drietal projecten (N337 Rotonde De Meente Olst, N343 Rondweg Weerselo en N377 Hasselt-De Lichtmis) ligt op dit moment stil in afwachting van de uitkomst van aanvullende onderzoeken en/of een alternatieve (geborgde) aanpak.

Momenteel doen we onderzoek naar de impact van stikstof op de volle breedte van onze kerntaken, waaronder dus ook infrastructuur. Het onderzoek is in een aantal stappen verdeeld: de inventarisatie van stikstofgevoelige projecten, het verkennen van compensatiemogelijkheden bij kleine overschrijdingen en het ontwikkelen van een afwegingskader voor een integrale afweging. Het onderzoek is erop gericht meer grip te krijgen en de impact waar mogelijk te mitigeren.