Aantrekkelijk wonen en ruimte

Er is een enorme opgave om veel meer woningen te bouwen. Woningen die beter aansluiten op de behoeften van onze inwoners, die voldoen aan de duurzaamheideisen en waarbij sprake is van een aantrekkelijke leefomgeving. Zoals beschreven in ons coalitieakkoord doen we dat via een regionale aanpak, onder andere in de vorm van de woonagenda’s. De maatschappelijke opgaven staan in nauwe verbinding met elkaar en hebben bovendien een grote ruimteclaim. Deze toegenomen druk op de Overijsselse ruimte vraagt om meer kiezen en slim combineren. Hierin vervullen wij als provincie een belangrijke rol en meerwaarde. Beleidsmatig via de Omgevingsvisie en in de uitvoering via onze samenwerkingsverbanden en investeringsvoorstellen.

Enkele mijlpalen van de afgelopen periode:

• De totstandkoming van de nieuwe Omgevingsvisie is volop van start op basis van de Startnotitie (2020) en Opmaat naar beleid (voorjaar 2021). We werken hier aan via de ambities: “kies, verbind, vertel”.
• Het programma Ruimte, Wonen en Retail fase I en II, die door uw Staten in 2020 en respectievelijk 2021 zijn vastgesteld, waarmee onder andere woningbouw wordt versneld en gebiedsontwikkelingen in de grote steden een impuls krijgen. Samen met de Woonimpuls regeling van het Rijk investeren we onder andere in Deventer, Zwolle, Enschede en Hengelo in de versnelde bouw van in totaal 3900 woningen.
• Met onze partners hebben we regionale woonagenda’s opgesteld om in te spelen op de woningbehoefte en de betreffende opgaven.
• De crisis raakt de retailsector het hardst met name in binnensteden (zie ook het thema  Economie en werkgelegenheid en het thema Milieu en energie in Overijssel ontcijferd). Samen met onze partners in het Retailplatform Overijssel hebben we Overijsselse Retail Aanpak ontwikkeld waarin de focus ligt op toekomstgericht ondernemen, samenwerken en concentratiebeleid.

Nieuwe perspectieven en leerpunten:

• Dankzij de flexibele opzet van het programma Ruimte, Wonen en Retail hebben we goed kunnen inspelen op de coronacrisis. Zo hebben we in 2020 investeringen naar voren gehaald voor crisisarrangementen om centra vitaal te houden, bijvoorbeeld door online en offline binnenstadsbeleving beter te combineren.
• Naast investeringen is voor het versnellen van de woningbouw een andere aanpak nodig. Het is zaak om goed te achterhalen waar de behoefte ligt. Juist daarom is het zo belangrijk om goede netwerkverbanden te hebben, zoals de Woonkeuken en de Stadsbeweging. Vanuit deze netwerkverbanden kunnen aanjaagteams effectief stimuleren en voor versnelling zorgen.
• De samenwerking met het Rijk is het afgelopen jaar geïntensiveerd. Dit is ook veel urgenter geworden door de stevigere rol van het Rijk op de woningmarkt. Met de regionale woonagenda’s ligt er een goede basis voor die samenwerking. Gemeenten hebben inmiddels 5 succesvolle aanvragen voor de woonimpuls kunnen indienen. Hier hebben we een actieve ondersteunende rol in gespeeld.

De coronacrisis heeft grote impact op ons dagelijks leven: we werken thuis, reizen minder, op andere momenten en met andere vervoersmiddelen. We wandelen en fietsen meer en hechten meer waarde aan de groene plekken rondom onze woning. En er is een voorzichtige trek van met name gezinnen vanuit de Randstad naar onder andere Overijssel zichtbaar (zie ook de thema's Wonen en demografie en Samenleven en welzijn in Overijssel Ontcijferd). Of en hoe deze gedragsveranderingen zich doorzetten na corona is onduidelijk. Ook is onzeker wat de effecten van de coronamaatregelen en economische crisis op lange termijn gaan zijn op de woningmarkt, retail en binnensteden. Tegelijkertijd moeten we keuzes maken over de ruimtelijke inrichting van onze provincie, juist om kansen te benutten en ontwikkelingen mogelijk te maken. Want wat ieder geval duidelijk is: de maatschappelijke opgaven hebben een grote ruimtevraag en niet alles is overal mogelijk.

De Overijsselse steden hebben te maken met veel ontwikkelingen die op elkaar inwerken: groei (in ieder geval) de komende 10 jaar, vergrijzing, minder fysieke (en meer online) winkels, klimaatadaptatie en biodiversiteit. Al deze ontwikkelingen vragen om een andere inrichting van onze steden. We verkennen in de strategieontwikkeling stedelijk gebied hoe we de groei van onze stedelijke regio’s op een duurzame manier kunnen faciliteren. Hierbij kijken we hoe we wijken, steden, kernen en regio’s toekomstbestendig, bereikbaar en leefbaar kunnen houden. Dit doen we samen met onze regio’s. De koers die hieruit volgt verwerken we, samen met de koers voor het landelijk gebied, in 2021 en 2022 mee in onze nieuwe Omgevingsvisie.

Op verschillende plekken zien we de druk op de ruimte groter worden. De grote uitdagingen waarvoor we in de nieuwe Omgevingsvisie tot keuzes moeten komen, zijn:

• Klimaatadaptatie, mitigatie & duurzame energie
• Perspectief voor de landbouw en ontwikkeling van natuur
• Verstedelijking en mobiliteit

Het komende jaar concretiseren we mogelijke keuzes in beleidsopties voor de nieuwe Omgevingsvisie. Hierbij laten we ons voeden door onder andere het onderzoek Kracht van Oost 2.0, de strategie- en koersontwikkeling stedelijk en landelijk gebied, de MIRT verstedelijkingsstrategie regio Zwolle, onze samenwerkingen met onze partners in de regio’s en uiteraard de insteek van het nieuwe kabinet op deze uitdagingen. Vanwege de geschetste onzekerheden is het extra belangrijk dat deze beleidsopties flexibel en toekomstvast zijn. Planning is om in november 2022 het nieuwe omgevingsbeleid (Omgevingsvisie en Omgevingsverordening) voor vaststelling voor te leggen aan uw Staten.

Ondanks de economische crisis blijft de druk op de woningmarkt tot nu toe onverminderd groot (zie ook het thema Wonen en Demografie in Overijssel Ontcijferd). Zoals vermeld in het Investeringsvoorstel Ruimte Wonen en Retail fase 2 is versnelling van de woningbouw nodig. In de regionale woonagenda’s hebben we met de partners op de woningmarkt afspraken gemaakt voor een kwalitatieve en kwantitatieve balans op de woningmarkt. De gezamenlijke ambitie van de woonagenda’s is 60.000 woningen toevoegen aan de woningvoorraad tot 2030. waarbij specifiek aandacht is voor diverse doelgroepen zoals starters, doorstromers en ouderen. Wij ondersteunen lokale en regionale partners om plannen te realiseren en te versnellen. Via de Woonkeuken en regionale samenwerkingen verbinden we het netwerk en delen we kennis. Via het provinciaal aanjaagteam helpen we gemeenten concrete plannen te versnellen en visie te ontwikkelen met de inzet van kennis, expertise en capaciteit. Ook onderzoeken we met Rijk en regio de verstedelijkingsstrategie voor de regio Zwolle. Stikstofruimte is randvoorwaardelijk om woningbouw te kunnen realiseren.

In gebiedsontwikkelingen rond de binnensteden en in de relatie stad en land komen veel beleidsdoelen samen zoals wonen, retail, leefbaarheid, energietransitie, klimaatadaptatie, natuur, bereikbaarheid, human capital, cultuur en gezondheid. Deze sleutelgebieden zoals de spoorzones in Zwolle en Enschede zijn cruciaal in de ontwikkeling van de stad maar spelen ook een sleutelrol in de verbinding tussen stad en land en de verbinding tussen regio’s in de corridors. We investeren vanuit het programma Ruimte, Wonen, Retail en vanuit andere opgaven mee in sleutelprojecten op publieke doelen, zoals openbare ruimte en infrastructuur, en zetten kennis en expertise in om opgaven slim te verbinden. Ook het Rijk herkent de druk op Overijssel en zet in op investeringen in omgevingskwaliteit via de Woonimpuls, het Volkshuisvestingsfonds en het Nationaal Groeifonds. Wij ondersteunen de regionale partijen bij het benutten van deze Rijksfondsen. Ook investeren we vanuit het programma Ruimte, Wonen en Retail samen met het programma Circulaire Economie in kennis over innovatie op het gebied van circulaire bouw en verduurzaming.

De coronacrisis brengt de transitie in de retail naar meer online kopen in een stroomversnelling (zie ook thema Economie en werkgelegenheid [kengetal 2.2] in Overijssel Ontcijferd). Dit versterkt het belang om de binnenstad vitaal houden. Samen met het Retailplatform Overijssel ondersteunen we vanuit de Stadsbeweging gemeenten en binnenstadspartijen met kennis, data, netwerk en visievorming gericht op toekomstgericht ondernemen, samenwerken en concentratiebeleid. Wij zien dat de focus van lokale partijen door de coronacrisis is veranderd. Dankzij de flexibele opzet van het programma Ruimte, Wonen en Retail en onze netwerksamenwerking kunnen we hier goed op inspelen en kansen benutten. We ondersteunen ondernemerscollectieven via stadsarrangementen in samenwerking, ondernemerschap en innovatie. Wij investeren in planvorming en realisatie van transformaties in binnensteden van retail naar (veelal) wonen. Hierdoor worden de centra compacter en komen er nieuwe woningen en woonmilieus op de markt. Ook actualiseren we ons ruimtelijk retailbeleid.

In de komende periode, en bij invoering Omgevingswet (2022) blijft de provincie Overijssel verantwoordelijk voor een deel van de bodemsanering, grondwater en beleidsvorming voor bodem en ondergrond. Daarvoor willen we een agenda bodem en ondergrond ontwikkelen, die fungeert als het vervolg op het bestaande programma bodem voor de periode 2021-2025. Ten behoeve daarvan stellen wij voor om in de periode 2021-2023 in totaal incidenteel € 0,25 miljoen beschikbaar te stellen. Met het oog op het budgettair perspectief is dit bedrag ten opzichte van de vorige periode naar beneden bijgesteld.