Goede bereikbaarheid

Op basis van ons coalitieakkoord “Samen bouwen aan Overijssel” hebben wij ingezet op een mix van modaliteiten (openbaar vervoer, (goederen-)vervoer over de weg en vervoer over water) en daarbij een afweging gemaakt welke verbeteringen in ons mobiliteitsnetwerk we waar ambiëren. De Integrale Netwerkvisie Overijssel ondersteunt ons bij de te maken keuzes. Daarbij kunnen we natuurlijk niet onvermeld laten de ontwikkelingen waarmee we sindsdien te maken hebben (gehad). De coronacrisis waardoor, in ieder geval, tijdelijk de bereikbaarheidsopgave andere accenten krijgt. En het moeten intrekken van de gunning van de OV concessie IJssel-Vecht, dat veel aandacht en tijd heeft gekost.

Enkele resultaten van de afgelopen periode waar we trots op zijn:

• Na een intensieve lobby samen met het bedrijfsleven, de regio Twente, regio Zwolle en gemeenten is met het Rijk op 26 november 2020 een afspraak gemaakt over delen van het gezamenlijk eindbeeld van de N35 conform de Marsroute. Hiermee is een belangrijke stap gezet in één van onze prioriteiten op het gebied van goede bereikbaarheid, in het kader van de regionale mobiliteitscorridor Zwolle-Enschede.
• Samen met de gemeenten hebben wij uitvoering gegeven aan het Landelijk Strategische Plan Verkeersveiligheid, waarbij risicoanalyses en een ontwikkelagenda zijn opgesteld, die eind dit jaar resulteren in een uitvoeringsprogramma per wegbeheerder.
• Gestart met uitwerken en realiseren van de eerste snelle fietsroutes en ontbrekende delen van de F35 waarbij versneld is geïnvesteerd in fietsinfra om projecten die klaar liggen eerder te realiseren.
• Onze concessiehouders hebben ook tijdens de coronacrisis, gezien de vitale functie van het OV, hun dienstverlening – met de noodzakelijke aanpassingen – blijvend aangeboden. En ook bij de perikelen rondom de aanbesteding van de IJssel-Vecht concessie is het ons, samen met provincies Gelderland en Flevoland, gelukt dat goed af te ronden en een noodconcessie te verlenen voor de duur van 2 jaar.

Nieuwe perspectieven en leerpunten:

• De ontwikkelingen staan niet stil. De coronacrisis heeft laten zien dat deze plotsklaps enorm versneld kunnen veranderen. Daar moeten we in de toekomst beter op kunnen inspelen. Bijvoorbeeld: wat betekent het voor de mobiliteitsmix als mensen meer thuis blijven werken? Welke onderdelen in onze mobiliteitsmix krijgen een grotere of kleinere rol en wat betekent dat voor onze bijhorende investeringen en programmering? Dit doen we in nauwe samenwerking met onze partners en vanuit het gezamenlijke belang van goede bereikbaarheid voor Overijssel.
• Het belang van eenduidige, consistente, goed onderbouwde én gezamenlijke vasthoudende lobby. Dat heeft al tot resultaten geleid voor verbetering van delen van de N35 en kan daarom cruciaal zijn voor de verdere uitbouw van de corridor Zwolle-Twente-Munster met fiets (F35) en spoor (S35/Sallandlijn). Onze fietsambities hebben een plek in het nationale Toekomstbeeld Fiets, de spoorambities (versnellen, o.a. door verdubbelen Zwolle-Wierden en aanpassen stations Hengelo en Enschede) hebben een plek in het nationale Toekomstbeeld OV2040.

Een goede bereikbaarheid betekent dat reizen naar, door en vanuit Overijssel gemakkelijk moet zijn. Dat valt of staat met een passende mobiliteitsmix over weg, water en spoor. De juiste modaliteit op het juiste moment. Hoe die mix er precies uit moet zien, kan veranderen. Bijvoorbeeld vanwege de ontwikkelingen bij andere opgaven, zoals wonen. Ook de coronacrisis heeft hier (voorlopig) plotseling een ander licht op geworpen: we werken meer thuis, het aantal reizigers in het OV is ineens flink afgenomen en de spits kent minder pieken. Dit stelt ons voor nieuwe uitdagingen en het biedt ook kansen. We kijken vooruit naar dat wat nodig is voor een goed bereikbaar Overijssel, in relatie tot onze andere opgaven. Daarvoor biedt ons coalitieakkoord nog steeds een uitstekende basis.

De corridor Zwolle-Enschede en verder naar Münster heeft daarbij onze absolute prioriteit. Inmiddels zijn wij goed op weg met de uitvoering van onze ambities. Met het Rijk zijn afspraken gemaakt over uitvoering van een deel van de Marsroute tussen Wijthmen en Nijverdal. In opdracht van ons wordt, in samenspraak met het Rijk, onderzoek gedaan naar verbeteringen op het spoor tussen Zwolle en Wierden (Enschede) en wordt in Interreg-verband de verbetering van grensoverschrijdende treinverbindingen op de corridor Zwolle-Twente-Münster/Dortmund onderzocht. Deze onderzoeken zijn eind 2021 gereed en worden aan het eind van dit jaar aan uw Staten voorgelegd. Ook wordt hard gewerkt aan stimulering van het fietsgebruik door realisatie van de F35, de fietssnelweg van Nijverdal naar Enschede en aanvullende snelfietsroutes die het fietsgebruik stimuleren binnen deze corridor.

Naast het realiseren van de F35 werken wij samen met de gemeenten aan de realisatie van snelle fietsroutes. Wij zien dat door corona nog meer nadruk op de fiets, als een veilige en gezonde modaliteit, is komen te liggen. Fietsen wordt steeds meer gezien als het primaire vervoersmiddel voor afstanden tot 15 km, op dit moment wordt in 41% van de gevallen de fiets gepakt (zie ook de kengetallen 4.1 en 4.7 in Overijssel Ontcijferd Mobiliteit 2021). Tevens is in het BO-MIRT besloten tot het Nationaal Toekomstbeeld Fiets. Daarin is de landelijke ambitie vastgesteld om de fiets als volwaardige modaliteit te beschouwen en te zien als effectieve oplossing voor nationale opgaven op gebied van woningbouw en verstedelijking, bereikbaarheid, veiligheid, klimaat en duurzaamheid.

Willen wij samen met de gemeenten onze F35, snelle fietsroutes en de prioritaire schakels van ons hoofdfietsnetwerk kunnen realiseren dan vraagt dat extra financiële inzet. Daarmee kunnen we waar mogelijk cofinanciering van het Rijk verzilveren en/of onze regionale ambities realiseren. Bij deze perspectiefnota stellen wij voor om deze coalitieperiode, bovenop de reeds lopende investeringsimpuls van € 8,5 miljoen voor Fiets, € 2 miljoen te investeren in eigen fietsinfrastructuur. Daarnaast stellen wij u voor om eventuele extra meeropbrengsten vanuit de opcenten op de Motorrijtuigenbelasting in te zetten voor cofinanciering op nieuwe gemeentelijke fietsprojecten. Bij het coalitieakkoord is afgesproken meeropbrengsten vanuit de opcenten MRB in te zetten voor verkeersveiligheid. Wij voorzien dat de meeropbrengsten mogelijk hoger zullen uitvallen dan waar we bij het coalitieakkoord rekening mee hebben gehouden. Wij stellen voor om deze eventuele extra meeropbrengsten vanuit de Motorrijtuigenbelasting ook beschikbaar te kunnen stellen voor fietsprojecten. Deze investeringen dragen namelijk ook in grote mate bij aan de verkeersveiligheid.

Drukte en ongevallen zorgen regelmatig voor verkeersinfarcten op de rijkswegen rondom het gezamenlijke deel van de A1/A35 en omgeving. Om die reden is met het Rijk een MIRT onderzoek uitgevoerd dat heeft geleid tot een adaptief programma met volgtijdelijke maatregelen. Belangrijk onderdeel daarin is het verbeteren van de regionale infrastructuur in het gebied rond Zenderen (tussen Almelo en Borne). Inmiddels is het MER onderzoek naar de Vloedbeltverbinding (Zenderen) vastgesteld dat heeft geleid tot een voorkeurstracé ‘bundeling A1/A35’. De kosten daarvan worden geraamd op € 50 miljoen. Met de partners in de regio wordt nu gekeken hoe deze nieuwe verbinding financieel kan worden gerealiseerd. Van de provincie wordt daarbij een bijdrage verwacht van € 40 miljoen. Wij stellen u voor om ter dekking van deze investering vanaf 2023 € 1,5 miljoen structureel te reserveren. Wij komen bij u terug met een definitief investeringsvoorstel.

Ook wat betreft het thema mobiliteit werken we aan de afspraken uit het Klimaatakkoord die betrekking hebben op onze rol. Daarbij gaat het over minder en efficiëntere mobiliteit (zoals spits mijden), andere mobiliteit (meer fiets, OV, deelmobiliteit) en schone mobiliteit (zero emissie bus en trein, laad- en vulpunten voor hernieuwbare brandstoffen) en aanleg van duurzame infrastructuur. Naast de verduurzaming van ons busvervoer onderzoeken wij voor de treinverbindingen Almelo-Mariënberg en Zutphen-Hengelo de mogelijkheden tot verduurzaming. Wij willen voorkomen dat we nogmaals 30 jaar met dieseltreinen rijden. ProRail onderzoekt dit en rapporteert de resultaten eind 2021. Om de internationale verbinding met Duitsland (Münster) te kunnen behouden zijn wij genoodzaakt mee te werken aan de door onze buren ingezette elektrificatie van deze spoorlijn naar Münster.

Wij hebben de ambitie natuurinclusief te willen werken bij de aanleg en onderhoud van provinciale infrastructuur. Met een programmatische aanpak natuurinclusieve infrastructuur willen wij maatregelen voor de natuur integreren in de programma’s voor infrastructuur. Hiervoor zijn verschillende ambitieniveaus mogelijk met verschillende kosten. Wij stellen u voor om de komende 6 jaar de meest 10 meest urgente faunaknelpunten op te lossen en daarvoor € 3 miljoen investeringskrediet beschikbaar te stellen. Wij combineren de aanpak zoveel mogelijk met gepland onderhoud.

Gezien de blijvende noodzaak voor de aanpak van verkeersveiligheid (zie ook kengetal 4.8 in Overijssel Ontcijferd Mobiliteit 2021) werken wij binnen de mobiliteitsaanpak Overijssel samen met de gemeenten aan de uitwerking van het landelijke Strategische Plan Verkeersveiligheid (SPV) 2030. Dat behelst een risico gestuurde aanpak van infrastructuur. Dit moet uiteindelijk resulteren in uitvoeringsprogramma’s verkeersveiligheid per wegbeheerder, welke eind 2021 gereed zijn. Het Rijk stelt dit als voorwaarde voor de aanvragen om een rijksbijdrage.

Uw Staten hebben vorig jaar een bedrag van € 2,5 miljoen beschikbaar gesteld om de aanpak van 27 openbaar toegankelijk Niet Actief Beveiligde Overwegen (NABO’s) in Overijssel te versnellen. De uitvoering daarvan is aan ProRail, om samen met wegbeheerders (gemeenten/particulieren) tot het opheffen of aanpassen van deze NABO’s te komen. Vooruitlopend daarop kijkt ProRail ook naar eventuele tijdelijke maatregelen bij NABO’s, waar dat mogelijk en haalbaar is.

Veel infrastructuur is aangelegd in de jaren zeventig, toen het autogebruik explosief groeide. Omdat de levensduur van veel infrastructuur in zicht is en omdat veel bruggen en viaducten niet berekend zijn op het zware verkeer dat er tegenwoordig overheen rijdt, moeten veel wegen en kunstwerken tussen nu en 30 jaar worden vervangen. We hebben de afgelopen periode, mede aan de hand van asset management, de vervangingsopgave voor de komende 65 jaar nader in beeld gebracht.

Op basis van de gemaakte analyse verwachten we de komende jaren een grotere vervangingsopgave, met ook behoorlijke pieken. Gemiddeld over een periode van 65 jaar zou het jaarlijks benodigd budget voor vervangingsinvesteringen uitkomen op ruim € 19 miljoen per jaar. Ten opzichte van de huidige ramingen is daarmee sprake van een mogelijk tekort van jaarlijks € 11 miljoen. Als we kijken naar de opgave voor de komende 15 jaar dan is het gemiddeld benodigd budget lager en bedraagt het tekort circa  € 5,5 miljoen.

Een dergelijk tekort legt de komende jaren druk op de invulling van de structurele begroting. We vinden dat een afweging hieromtrent thuishoort in een bredere afweging ten aanzien van de structurele begroting. Wel stellen we voor om vanaf 2022 de beschikbare middelen voor de vervangingsopgave standaard te indexeren (dat gebeurde tot op heden nog niet). Daarmee zorgen we dat de beschikbare middelen in elk geval in de pas lopen met de kostprijsstijgingen.

De analyse die is gemaakt voor de vervangingsinvesteringen hangt verder nauw samen met de benodigde budgetten voor beheer en onderhoud. Net als bij de vervangingen verwachten we de komende jaren een piek in het onderhoud. In lijn met het advies van onze accountant verhogen wij de jaarlijkse dotatie aan de voorziening beheer en onderhoud met € 1 miljoen. We verwachten dat na circa 10 jaar de extra dotatie kan worden teruggeschroefd.

De coronacrisis heeft een grote invloed op ons reisgedrag, zo nam gemiddeld genomen de hoeveelheid autoverkeer op provinciale wegen in 2020 met 11% af (zie ook kengetal 4.2 in Overijssel Ontcijferd Mobiliteit 2021). Mobiliteit in het algemeen, en vooral het gebruik van het openbaar vervoer in het bijzonder, is ineens flink verminderd/veranderd. Ondanks dat bleef het openbaar vervoer met financiële hulp van het Rijk én de noodzakelijke aanpassingen rijden als essentieel onderdeel van de samenleving. Thuiswerken en digitaal onderwijs hebben het aantal reisbewegingen sterk doen afnemen. En indien wel gereisd werd, ging dat vaker op een meer individuele wijze zoals per fiets, lopend of met de auto. De gevolgen van de coronacrisis zijn voor zowel de bereikbaarheid als ruimtelijke ontwikkelingen groot. Daarom worden landelijk scenario’s in deze samenhang ontwikkeld. Wij zullen de komende periode dan ook de impact van deze scenario’s betrekken op onze beleidsontwikkeling- en uitvoering.

Bovendien is het natuurlijk de vraag of alles weer terug zou moeten naar de situatie van vóór corona. De coronacrisis biedt immers ook kansen om alternatieven voor werken en vergaderen te ervaren (en waarderen) en daarmee fysieke reizen te verminderen. Wat eerder niet mogelijk bleek, zoals grootschalig thuiswerken en spreiding van aanvangstijden voor werk en school, is door corona wel mogelijk geworden. Het is daarom nú de kans om de gewenste gedragsverandering te bestendigen. Dat doen wij door bijvoorbeeld door binnen de werkgeversaanpak het thuiswerken te blijven stimuleren, onder andere via extra inzet van onze mobiliteits- en logistieke makelaars.

Wij hebben als werkgever hierin een voorbeeldrol. Dit geldt ook na corona: uitgangspunt is dat onze medewerkers van tevoren bewust een keuze maken om wel of niet naar het provinciehuis te gaan, waarbij het werken in het provinciehuis ook echt iets toevoegt ten opzichte van het thuiswerken. We denken, met input van onze medewerkers, na over hoe de inrichting van het provinciehuis nog meer kan ondersteunen bij het werk. De toekomst van ‘het Provinciehuis’ ontwikkelt zich naar een samenwerklocatie en ontmoetingsplek met zowel collega’s als partners.

Het goede van het nieuwe mobiliteitsgedrag willen we behouden en faciliteren door systemen beter aan elkaar te verbinden door op geschikte locaties knooppunten/hubs te realiseren ten behoeve van een soepele overstap tussen de verschillende vervoersmiddelen en systemen en door de totale reis digitaal te kunnen plannen en af te rekenen in Mobility as a service (MAAS) toepassingen. Een gewijzigd mobiliteitsgedrag en -mix met minder gewoonte gedrag en bewustere dagelijkse keuzes vraagt om aanvullende overstappunten en knopen. Samen met onze partners zoals gemeenten geven wij daar de komende jaren extra aandacht aan. Dit koppelen wij ook aan de transitie van het openbaar vervoer. Door het plotseling gewijzigd gebruik van ons OV systeem als gevolg van corona, krijgt ons regionaal OV de komende jaren mogelijk een gewijzigde rol en positie in ons mobiliteitsysteem. We werken hiervoor gezamenlijk met de vervoerbedrijven aan transitieplannen om ook na corona het openbaar vervoer financieel betaalbaar te houden én om het mogelijk te maken dat we sneller kunnen inspelen op wijzigingen in de vervoersvraag.