Samenleven in Overijssel

In Overijssel kennen we elkaar en hebben we wat voor elkaar over. Deze kracht en vitaliteit komt ook volop tot uiting tijdens de coronacrisis: de enorme inzet van mensen om onze samenleving draaiende te houden, de initiatieven die worden opgezet om elkaar te helpen en nieuwe concepten die worden bedacht en uitgevoerd om kansen te benutten. Bijvoorbeeld de verbindende en aanjagende, creatieve functie van cultuur die meer zichtbaar is geworden en die zorgt voor dynamiek en vernieuwing. We zijn trots op het Overijsselse noaberschap; we werken samen aan een Overijssel waarin iedereen meetelt en meedoet. Een vitale en inclusieve samenleving. Met onze bestuursstijl sluiten we aan bij hoe we in Overijssel samenleven.

Enkele resultaten die we de afgelopen periode hebben geboekt:

• We hebben een nieuw provinciaal Cultuurbeleid 2021-2024 ontwikkeld met onze partners. En aanvullend daarop een versterkingsprogramma in gang gezet, gericht op het versterken van de wendbaarheid en weerbaarheid van de culturele sector. Onder andere door een instrumentarium te ontwikkelen dat bijdraagt aan duurzame (financiële) oplossingen en innovatie voor de sector.
• We hebben samen met betrokken maatschappelijke organisaties en gemeenten nieuw beleid voor sociale kwaliteit gemaakt gericht op het vergroten van vitaliteit, verbeteren van de gezondheid (sport en bewegen), het ontwikkelen van duurzame voorzieningen en diensten, en het mogelijk maken van maatschappelijke initiatieven en vrijwillige inzet.
• Onze inzet voor bestuurlijke vernieuwing heeft onder andere geresulteerd in het voorstel Right to Challenge dat begin 2021 door uw Staten is vastgesteld. Ook hebben we gewerkt aan de democratische legitimiteit van de Regionale Energiestrategieën door het samen met betrokken partners initiëren en ondersteunen van regionale werkgroepen van raadsleden, Statenleden en Algemeen Bestuursleden van waterschappen in West-Overijssel en Twente.
• Op het gebied van ondermijning hebben we grote vooruitgang geboekt in de samenwerking met onze partners: gemeenten, openbaar ministerie, justitie, belastingdienst, veiligheidsregio’s en het Regionaal Inlichtingen- en Expertisecentrum Oost Nederland (RIEC-ON). Als gevolg van de versterkte samenwerking nemen wij als provincie actief deel aan bestuurlijke- en ambtelijke gremia waarin informatie wordt gedeeld, casussen worden uitgewerkt en via plannen van aanpak de gezamenlijke strijd tegen ondermijning wordt aangepakt.
• In Oost-Nederlands verband (provincie Gelderland, provincie Overijssel en de 8 inliggende regio’s) hebben we een gezamenlijk aanbod voor het nieuwe kabinet opgesteld. Input hiervoor was Kracht van Oost 2.0, Nederland Slim Benutten, Omgevingsagenda Oost, Strategische Innovatie Investeringsagenda, en de nieuwe Integrale Public Affairs Agenda en de Europa/Duitsland-agenda. Met deze propositie voor een sterke Agenda Oost Nederland, kunnen we nog beter laten zien hoe we bijdragen aan de maatschappelijke opgaven waar we voor staan en het kabinet verleiden om mee te investeren.
• We hebben een Actieplan Leefbaar Platteland ontwikkeld. Een leefbaar platteland vraagt draagvlak en draagkracht in de samenleving én het benutten van lokale bestuurskracht, zodat een voedingsbodem ontstaat voor uitwerking en uitvoering van de grote opgaven in het landelijk gebied.

Nieuwe perspectieven en leerpunten:

• Een gebiedsgerichte aanpak is in toenemende mate van belang om de opgaven waar we voor staan op te kunnen pakken. De opgaven hebben immers een verschillend karakter, afhankelijk van het gebied. Bovendien stapelen de maatschappelijke opgaven zich in een gebied veelal zo op, dat voor het bereiken van de inhoudelijke doelen een geïntegreerde gebiedsgerichte benadering zowel noodzakelijk als wenselijk is. Als provincie hebben we daar als dé regionale gebiedsregisseur een belangrijke rol in te vervullen: het verbinden van de opgaven en partijen, met bijbehorende slagkracht en geldstromen. Dit laten we bijvoorbeeld zien in de Gebiedsgerichte aanpak stikstof en de RES’sen.
• Het maatschappelijk onbehagen is steeds meer voelbaar geworden (zie ook Overijssel Ontcijferd Kwaliteit openbaar bestuur 2021) en roept de vraag op wat wij als provincie kunnen doen om het vertrouwen van de inwoners in de overheid te herstellen, met name in relatie tot onze opgaven. Het belang van betrokkenheid en participatie is juist nu heel groot.
• Onderwerpen die in de loop van tijd (nog) prominenter op de (provinciale) agenda zijn komen te staan. Dat geldt bijvoorbeeld voor het belang van bewegen, een gezonde leefstijl en leefomgeving; mede in het licht van de coronacrisis. Gemeenten en GGD’s zien de provincie als waardevolle samenwerkingspartner bij de ontwikkeling van projecten en monitoren van gezondheid.
• Een crisis biedt veel uitdagingen, maar zeker ook kansen. Een crisis geldt vaak als katalysator voor (noodzakelijke) veranderingen. Belangrijk om met elkaar te komen tot oplossingen voor toekomstperspectief. De cultuursector is daar een voorbeeld van. De cultuursector in Overijssel heeft zich aan het begin van de crisis verenigd tot een denktank, die nu ook nog actief meedenkt in de ontwikkeling van het versterkingsprogramma culturele sector
• De maatschappelijke opgaven worden complexer. We hebben elkaar in toenemende mate nodig om de opgaven te realiseren. Dit onderstreept het belang van een lerende overheid – in samenwerking met onze partners én intern. De lerende evaluatie is hierin een krachtig instrument gebleken.

De afgelopen periode is er veel gebeurd. Verschillende crisissen en ontwikkelingen, waaronder corona en stikstof, die van grote invloed zijn op de provinciale opgaven en de samenleving. Tegenstellingen, spanningen en onzekerheden die meermaals hebben geleid tot uitingen van frustraties en ongenoegen (zie ook het thema Samenleven en Welzijn in Overijssel Ontcijferd). Dat zagen we ook dichtbij, zoals Kanaal Almelo de Haandrik. Tegelijkertijd zien we kansen ontstaan, óók in de wijze waarop we met elkaar werken aan de opgaven. Dit raakt aan het belang van goed (publiek) leiderschap. Onze bestuursstijl kenmerkt zich door: aansluiten bij ontwikkelingen van onderop, ruimte geven, stimuleren, faciliteren en samenwerking. Én door: duidelijkheid en ingrijpen waar dat nodig is ten behoeve van het algemeen belang.

Inwoners van Overijssel zetten zich in voor hun samenleving en dragen met veel vrijwillige inzet bij aan sociale samenhang en het versterken van de gezamenlijke identiteit (zie ook het thema Cultuur en sociale kwaliteit 2021 in Overijssel Ontcijferd). We bouwen we samen met gemeenten, organisaties en vrijwilliger initiatiefnemers aan het versterken van dit noaberschap. Dit doen we bijvoorbeeld door vanuit sociale kwaliteit te investeren in voorzieningen en diensten en het ontzorgen van vrijwilligers. We vinden het belangrijk dat iedereen mee kan doen. Dat vraagt voldoende vaardigheden van alle inwoners van Overijssel. De coronacrisis heeft het belang daarvan extra onderstreept. Daarom gaan we vanuit het sociale kwaliteit, human capital en cultuur aan de slag met de aanbevelingen van de Sociaal Economische Raad over digitale vaardigheden/laaggeletterdheid.

De cultuursector heeft vanwege de coronacrisis grote financiële klappen gehad (zie ook het thema Economie en werkgelegenheid in Overijssel Ontcijferd). De steun die we het afgelopen jaar hebben verleend was hard nodig. Vanwege de lockdown eind vorig jaar en begin dit jaar zal ook in 2021 verlenging van onze steunmaatregelen nodig zijn. We stellen voor hier € 0,75 miljoen beschikbaar te stellen vanuit de Algemene risicoreserve. Ook met de steun is de sector wendbaar gebleken door allerlei nieuwe creatieve initiatieven. Er is meer weerbaarheid nodig om actuele ontwikkelingen en veranderende financieringsbronnen beter te benutten en/of op te vangen. De extra investering vanuit de Overijsselse aanpak coronacrisis en uitdagingen in het huidige cultuurbeleid komen samen in het programma Versterking culture sector, gericht op een toekomstbestendige culturele sector die veerkrachtig, innovatief en ondernemend is. Op die manier willen we komen tot een sterke positionering van onze culturele en sociale sector; op basis van eigen kracht, eigen regie en regionale identiteit. Daarvoor stimuleren we een optimale samenwerking binnen de sectoren en daarbuiten.

Dit doen we door meer focus te leggen op het versterken van een Overijssels professioneel maakklimaat gericht op talentontwikkeling en nieuw cultureel aanbod. Maakklimaat is de voedingsbodem waarop professionele kunstenmakers, artiesten en culturele organisaties werken aan cultureel aanbod. Via slimme en samenhangende cultuurinvesteringen, met onder andere de culturele stedelijke regio’s, bereiken we meer maatschappelijke impact. Een sterk cultureel maakklimaat zorgt voor innovatie. Het trekt makers aan om in Overijssel te komen werken en te creëren. De creatieve denk- en ontwerpkracht van de cultuursector kunnen we nog beter inzetten voor maatschappelijke vraagstukken en transitieopgaven. Bijvoorbeeld door de inzet van een kunstenaar bij het ontwerp van zonneparken.

In december 2020 heeft de SER Overijssel het adviesrappoort Nieuwe kansen met basisvaardig Overijssel aan de provincie aangeboden. De SER constateert dat de vele huidige inspanningen niet voldoende zijn om een significante verbetering te realiseren. De basisvaardigheden werden tot nu toe door ons opgepakt als een onderdeel van de wettelijke taak in ondersteuning bibliotheken. Het huidige beleidsprogramma Taal Werkt! voor het vergroten van basisvaardigheden in Overijssel loopt in 2021 af. We stellen voor het programma een vervolg te geven voor de periode 2022-2024 en hier € 1,76 miljoen voor beschikbaar te stellen. Wij informeren u separaat over de nadere invulling van het programma.

Met betrekking tot de rode draad ‘gezondheid’ in de nieuwe Omgevingsvisie komen we tot sturende principes, zowel wat betreft gezondheidsbescherming als – bevordering. Bij bescherming hebben we specifieke aandacht voor lucht, afval, geluid en zeer zorgwekkende stoffen [zie kengetallen 2.4, 2.5 en 2.7 in Overijssel Ontcijferd Milieu en energie 2021). We zijn aangesloten bij het Nationale Schone Luchtakkoord, we ondersteunen het project schone rivieren en we zorgen via onze vergunning-, toezicht- en handhavingstaken voor beperkte geluidsoverlast en voorkomen we aanwezigheid van te veel zeer zorgwekkende stoffen. Ook verkeersveiligheid blijft een aandachtspunt voor het beschermen van de gezondheid. Ten behoeve van de gezondheidsbevordering zetten we ons in op het stimuleren van actief bewegen met een onder andere een goed bovenregionaal fietsnetwerk. Bij nieuwe wijken kunnen we ambities voor meer natuur, bewegen in de openbare ruimte en ontmoeten opnemen. Het gaat om krachten bundelen, quickwins en samenvoegen van doelen. We zoeken nadrukkelijk de samenwerking met de betrokken partners, zoals de GGD en gemeenten, en benutten elkaars meerwaarde.

Vanuit sociale kwaliteit dragen we eveneens bij aan gezondheidsbevordering, onder andere via het netwerk van (sport)organisaties dat zich inzet voor de uitvoering van het Overijssels Sport- en beweegakkoord. Wij jagen initiatieven aan die zorgen voor versnelling en borging van uitvoering van lokale Sportakkoorden en bovenlokale kennisdeling en -ontwikkeling. Wij zorgen voor verbinding met onze eigen ambities in relatie tot de openbare ruimte, ruimtelijke kwaliteit en natuur en beleven. Samen met gemeenten en betrokken organisaties werken we, op basis van een gezamenlijke agenda, de komende periode aan twee urgente Overijsselse zorgthema’s: arbeidsmarkt en huisartsentekorten, en de complexer wordende zorgvragen. We zijn hierin de verbinder, aanjager en facilitator. Met een kopgroep van partners werken we aan de praktische uitwerking van deze agenda. De agenda helpt om onderwerpen te duiden en te vertalen naar concrete projecten die we samen met betrokken organisaties mogelijk maken. Wij bereiden een investeringsvoorstel voor dat in 2e helft 2021 in uw Staten voorligt.

Het programma Leefbaar Platteland heeft tot doel om de buurtschappen, kernen en dorpen toekomstbestendig te maken, en hun inwoners te helpen initiatieven die daartoe bijdragen te ondersteunen. Dit doen we via de drie lijnen: het opstellen van een plattelandsagenda met wetenschappelijk kader, inzet van ons netwerk en een subsidieregeling Leefbaar platteland. Deze lijnen zetten we de komende periode voort. Daarnaast leggen we nadrukkelijk de verbinding met de Gebiedsgerichte aanpak stikstof en het programma agro&food. Het realiseren van grote opgaven in het landelijk gebied vraagt namelijk om een gedragen aanpak met inwoners, waar het halen van doelen hand in hand moet gaan met draagvlak en draagkracht uit de gebieden.

Met onze digitaliserings- en data strategie “Slim Digitaal Overijssel” worden de opgaven uit ons coalitieakkoord ondersteund om hun doelen te realiseren met nieuwe mogelijkheden door digitalisering. Denk hierbij aan kunstmatige intelligenties die nieuwe inzichten geven binnen opgaven, of digitale platformen voor participatie of voor marktplaatsen (zoals de Blauwe Golf). Hiervoor wordt na de zomer van 2021 een investeringsvoorstel aan uw Staten voorgelegd.

In 2018 zijn met de gemeenten in het Vechtdal pilots opgestart om ervaringen op te doen bij de aanpak van niet-vitale vakantieparken. Als vervolg hierop is in 2020 burgemeester Vroomen van de gemeente Ommen bereid gevonden om als kwartiermaker een ‘provincie dekkende aanpak voor niet vitale vakantieparken’ op te stellen. Uit de vitaliteitsscan blijkt dat er circa 75 minder vitale vakantieparken zijn in Overijssel. Wij willen samen met gemeenten niet-vitale vakantieparken vitaliseren. Wij stellen voor om voor deze aanpak € 0,45 miljoen beschikbaar te stellen. Met het oog op ons budgettair perspectief hebben we onze ambitie bijgesteld. Dit betekent wel dat substantieel minder parken gevitaliseerd of getransformeerd kunnen worden. Ook het ondermijningsvraagstuk kan daardoor minder stevig en integraal ter hand worden genomen.

De spanningen in de samenleving zijn steeds meer voelbaar geworden. We hebben I&O research een onderzoek laten uitvoeren naar maatschappelijk vertrouwen in Overijssel. Daaruit is onder meer gebleken dat éen op de vijf inwoners van Overijssel ‘sterk maatschappelijk bezorgd’ is. Deze groep maakt zich meer dan andere groepen zorgen over de groeiende tegenstellingen tussen arm en rijk en tussen groepen van verschillende etnische herkomst, en wijzen relatief vaak op de groeiende kloof tussen burger en politiek (zie ook het thema KOB en Corona in Overijssel Ontcijferd [link thema KOB/Corona]). Mede op basis van deze uitkomsten voeren we (bestuurlijke) gesprekken om meer zicht te krijgen op wat dit betekent voor onze rol als overheid en hoe we ons bijvoorbeeld willen verhouden tot de groep inwoners die maatschappelijk bezorgd is. We betrekken hierbij de verkenning van het Trendbureau naar Publiek leiderschap.

Op het gebied van ondermijning zetten we de interne professionaliseringsslag voort. Dit doen we in 2021 aan de hand van een weerbaarheidsscan van onze organisatie die we laten opmaken door het RIEC. Deze weerbaarheidsscan maakt niet alleen inzichtelijk hoe weerbaar onze organisatie is tegen ondermijnende criminaliteit, maar geeft ook inzicht in de mogelijkheden die wij hebben om de weerbaarheid te vergroten. Daarnaast blijven we samenwerken met onze partners in onze strijd tegen ondermijning in het openbaar bestuur.

De activiteiten van Studio Vers Bestuur waarin gewerkt wordt met nieuwe vormen van bestuursstijl hebben veel opgebracht. Een krachtig netwerkverband waarin gewerkt wordt via de aanpak: ‘doen, leren en delen’. De komende periode implementeren we dit programma in onze staande organisatie. Specifiek aandachtspunt dat we meenemen is hoe we de samenwerking met (voor de provincie) “ongebruikelijke partijen” beter tot stand kunnen laten komen. Hiermee gaan we onder andere actief aan de slag bij de participatie voor de totstandkoming van onze nieuwe Omgevingsvisie. Voor deze participatie hebben we een ambitieus plan gemaakt, dat door uw Staten is onderschreven, en waar we vol enthousiasme mee aan de slag zijn. Dit levert mogelijk spanningen op in relatie tot het beschikbare budget. Mocht dit tot financiële knelpunten leiden dan komen we daar bij uw Staten op terug. Digitale participatie benutten we als waardevolle toevoeging aan onze participatiemix.

Als middenbestuur vervullen we een belangrijke meerwaarde in het realiseren van de maatschappelijke opgaven. We zijn dé regionale gebiedsregisseur, zoals we laten zien bij de Gebiedsgerichte aanpak stikstof en de regiodeals. Met het gezamenlijke aanbod “Krachtig groen herstel van Nederland” van de decentrale overheden hebben we daarvoor een heldere boodschap afgegeven: we voeren met elkaar de opgaven daadkrachtig uit en zoveel mogelijk in samenhang. Voorwaardelijk hiervoor zijn: evenwichtige bestuurlijke verhoudingen en evenwicht tussen taken, bevoegdheden en financiële middelen voor alle bestuurslagen. We hebben daarbij zowel aandacht voor de financiële problemen van gemeenten (onze blijvende inzet in agenderende zin via IPO-verband richting Rijk) als ons eigen provinciaal belastinggebied. We zijn immers een autonoom democratisch bestuur met open huishouding. We zetten ons zowel binnen als buiten de provincie in voor de belangen van onze provincie. Regionaal, nationaal én internationaal: met onze inwoners, bedrijven, kennisinstellingen, maatschappelijke organisaties, gemeenten, waterschappen en onze buurprovincies richting het Rijk, onze buurlanden en de EU. Om deze belangenbehartiging in goede banen te leiden hebben we in het voorjaar van 2021 een integrale Public Affairs vastgesteld, die we de komende jaren gebruiken als leidraad in onze lobby en beleidsbeïnvloeding richting Den Haag, Duitsland (in het bijzonder de deelstaten Noordrijn-Westfalen en Nedersaksen) en Brussel (EU-instituties).

Als provincie hebben we verschillende rollen die we vervullen bij het realiseren van onze maatschappelijke opgaven. Op basis van het credo “Samenwerken waar kan, sturen waar moet” werken we steeds vaker in regionale samenwerkingsverbanden, zoals de RES’sen. Als lerende overheid reflecteren we op de invulling van onze rollen, onder andere via lerende evaluaties, opdat we die zo goed mogelijk inzetten in het belang van de opgaven. De ervaringen en leerpunten die we hebben opgedaan, zijn onder andere belangrijke input voor onze samenwerkings- en sturingsfilosofie als onderdeel van de nieuwe Omgevingsvisie. Dat leren doen we samen met onze partners, maar we kijken ook naar de ontwikkeling van onze interne samenwerking. Daarmee gaan we met ons college, uw Staten en de ambtelijke organisatie verder aan de slag in het kader van het “Nieuw Overijssel Normaal”. Hiervoor organiseren we in het komend jaar binnen een aantal lopende beleidstrajecten Reflectiekamers, bijvoorbeeld bij de nieuwe Omgevingsvisie. Daarin zullen we gezamenlijk reflecteren en gericht kijken naar procesinrichting, rolkeuze en rolinvulling, houding en gedrag passend bij de verbinding die we nastreven met de Overijsselse samenleving en die van ons wordt gevraagd. Al doende leren we.