Hitte, droogte en wateroverlast

We ondervinden allemaal de effecten van de klimaatverandering aan den lijve. Het najaar en de winter zijn natter en het voorjaar en de zomer warmer en droger, met vaker hoosbuien en hittegolven. In lijn met ons coalitieakkoord focussen we onze aanpak op een aantal speerpunten en actielijnen (zie verderop). Dit doen we samen met onze partners, waaronder waterschappen en gemeenten, én nadrukkelijk in verbinding met onze andere opgaven. Onze aanpak is daarmee ook (boven)regionaal van aard. De problematiek verschilt immers per gebied. De oplossingen en maatregelen dus ook.

Enkele resultaten die we de afgelopen tijd hebben geboekt:

• Conform de afspraken in het Deltaprogramma, hebben we in 2020 samen met onze partners stresstesten uitgevoerd. Daarmee is op regionaal niveau inzichtelijk gemaakt welke risico’s we kunnen verwachten ten aanzien van hitte, droogte en wateroverlast. In de risicodialogen worden in 2021 besproken welke knelpunten partijen op het gebied van hitte, droogte en waterlast ervaren en in welke volgorde we deze risico’s willen aanpakken. Vanuit het investeringsprogramma Hitte, Droogte en Wateroverlast, zoals door uw Staten vastgesteld in het voorjaar van 2021, dragen we bij aan het oplossen van deze knelpunten.
• Samen met Vitens en de waterschappen hebben we de Adaptieve Strategie Drinkwatervoorziening ontwikkeld. De strategie bevat acties en onderzoeken voor de korte, middellange en lange termijn gericht op een robuuste drinkwatervoorziening nu en in de toekomst. Vanuit het Investeringsprogramma Drinkwater werken we samen met onze partners aan de realisatie van deze acties.
• Samen met het Rijk hebben we invulling gegeven aan het klimaatportaal klimaatadaptatienederland.nl. Via dit portaal kunnen alle concrete producten van overheden over klimaatadaptatie worden ingezien. Op deze manier wordt effectief kennis gedeeld en gewerkt aan het creëren van bewustwording bij partners en mede-overheden in Nederland en onze provincie. Onderdeel van dit portal zijn de landelijke en regionale afspraken over crisessituaties ten aanzien van droogte. We hebben in Overijssel een opschalingsmodel en draaiboek gemaakt voor dergelijke crises.

Nieuwe perspectieven en leerpunten:

• We zijn afhankelijk van de dynamiek in de 4 DeltaPlan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) werkregio’s. Doordat het proces van deze werkregio’s vanwege corona werd vertraagd, liepen de onderdelen van ons programma, en daarmee dus ook het Investeringsvoorstel, vertraging op. Door afspraken te maken met onze partners hebben we kunnen versnellen. Zo hebben we met onze partners een vast co-financieringspercentage afgesproken, zodat op het moment van indienen van het maatregelenpakket bij het Rijk de begroting voor het uitvoeringsprogramma sluitend is (voorwaarde voor Rijksimpulsregeling).
• Met het programma Hitte, Droogte en Wateroverlast zijn we niet in staat om alle problemen op te lossen, maar wel om daar een bijdrage aan te leveren. Aan ons de taak om dat zo gericht mogelijk te doen – in samenwerking met onze partners – opdat onze meerwaarde het grootst is. Dit doen we door slimme koppelingen te maken met onze andere maatschappelijke opgaven. Denk hierbij aan natuurinclusieve en klimaatadaptieve woningbouw.

Het kunnen omgaan met de toegenomen extremen in het weer vraagt veelal om een aanpak op regionaal schaalniveau. De problematiek met betrekking tot hitte, droogte en wateroverlast verschilt namelijk per gebied. Zo speelt droogte meer in het oosten van Overijssel en wateroverlast meer in het westen van Overijssel. Hitteoverlast speelt weer meer in stedelijke gebieden en wateroverlast en watertekorten meer in landelijk gebied. Soms bieden klimaatbuffers in landelijke gebieden extra waterberging in combinatie met (nieuwe) natuur, waardoor wateroverlast in stedelijk gebied wordt voorkomen. Op een andere plek ligt de oplossing voor stedelijke wateroverlast vooral binnenstedelijk met een opgave om in het bebouwd gebied te vergroenen en meer water te realiseren. Dit vergt samenwerking van vele betrokken partners. Daarom creëren wij regionale verbindingen tussen partijen op opgaven, vaak op basis van een gebiedsgerichte (regionale) klimaatadaptatiestrategie. Het beleid dat we samen met onze partners ontwikkelen vindt zijn plek in de watervisies van de waterschappen en de omgevingsvisies van provincie en gemeenten.

In de aanpak van hitte, droogte en wateroverlast blijven we ons focussen op de hieronder genoemde vier speerpunten, zoals beschreven in ons coalitieakkoord “Samen bouwen aan Overijssel”. Op basis van het Investeringsvoorstel, dat in maart 2021 door uw Staten is vastgesteld, geven we hier verdere uitvoering aan.

Uitvoeringsagenda’s DPRA
In de vier DeltaPlan Ruimtelijke Adaptatie (DPRA) werkregio’s worden de uitvoeringsagenda’s met betrekking tot hitte, droogte en wateroverlast in 2021 afgerond en vervolgens in samenwerking uitgevoerd. Onderdeel van deze agenda’s zijn concrete maatregelen die in de werkregio’s worden uitgevoerd. In de agenda’s zijn ook strategische en beleidsadviezen opgenomen, die partners gaan implementeren in hun eigen beleid. Wij ondersteunen deze werkregio’s met een percentage van 20% cofinanciering, bovenop de middelen die vanuit het Rijk via het Deltaprogramma beschikbaar worden gesteld. De concrete maatregelen die per werkregio worden opgevoerd verbinden wij met andere provinciale opgaven. Denk daarbij aan de combinatie met de regeling voor Duurzame bedrijventerreinen, het programma Natuur voor Elkaar, en de regeling voor Ruimte, Wonen en Retail. Onderdeel van het maatregelenpakket van deze uitvoeringsagenda’s is meer groen en blauw in stedelijke gebieden.

Samenwerkingsverbanden
Het investeringsvoorstel Samenwerkingsverbanden Water heeft u inmiddels vastgesteld. In dit voorstel wordt invulling gegeven aan het proces van de uitvoering van de samenwerkingsverbanden zoals IJssel-Vechtdelta, Ruimte voor de Vecht, Twents Waternet en Agenda IJsselmeergebied, daar waar het investeringsvoorstel hitte, droogte en wateroverlast gaat over de inhoud van onze opgave. In het voorstel samenwerkingsverbanden wordt u meegenomen in de manier waarop wij de acties die wij samen met onze partners de komende jaren gaan uitvoeren.

Voldoende schoon drinkwater
Op het vlak van voldoende schoon drinkwater worden de komende periode stappen gezet. De Adaptieve Strategie Drinkwater is in de uitvoeringsfase. In deze uitvoeringsfase zal deze opgave nog wel schuren met andere opgaven. De vraag naar drinkwater stijgt in deze periode namelijk autonoom met 1% per jaar terwijl we tegelijkertijd een woningbouwopgave hebben uit te voeren in dezelfde periode. Op korte termijn werken we aan de inzetbaarheid van de bestaande vergunningsvrije ruimte en het verruimen van het beschikbare drinkwater door innovatie. Parallel werken we aan de middellange en lange termijn door alternatieven te verkennen en in beeld te brengen samen met onze partners. Tevens bevorderen we het bewustzijn rondom dit thema. Corona helpt hierbij: meer mensen werken thuis en het gebruik en besparing van water komt prominenter op de agenda. Een concreet en innovatief project wat we met partners in de komende periode gaan uitveren is de omloopleiding in omgeving Aadorp. Ook de Europese Kaderrichtlijn Water helpt bij de opgave van voldoende en schoon drinkwater (zie kengetal 1.4 in Overijssel Ontcijferd voor de laatste cijfers over ons grondwater). In de 2^e helft van 2021 stellen we hiertoe een regionaal waterplan vast en ook de maatregelen die volgen uit dit plan pakken we in de komende periode samen met onze partners op.

Op 3 december 2020 heeft het Regionaal Bestuurlijk overleg Rijn-Oost het maatregelenpakket vastgesteld voor de 2e fase van het programma Zoetwatervoorziening Oost-Nederland (ZON), onderdeel van het landelijke Deltaprogramma Zoetwater. Vanuit het Rijk wordt vanuit het Deltafonds 25% bijgedragen aan het nieuwe ZON-programma voor de periode 2022-2027. De overige 75% moet worden gefinancierd vanuit de regio. Vanuit het Investeringsvoorstel Hitte, droogte, water stellen we een fors deel van de middelen beschikbaar, maar voor de totale provinciale bijdrage is € 5,825 benodigd. In totaal komen we € 2,3 miljoen tekort. Wij stellen u voor om in deze periode aanvullend € 1,15 miljoen beschikbaar te stellen. Daarnaast onderzoeken we de mogelijkheden om Europese cofinanciering te benutten. Eventueel resterend benodigd budget zal moeten worden gevonden in de periode 2024-2027.

Waterveiligheid
Wat betreft waterveiligheid worden de eerste tranche uitvoeringsprojecten voor het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) eind 2021 opgeleverd en er wordt gewerkt aan het indienen van de tweede tranche uitvoeringsprojecten in 2026. Deze projecten voert het waterschap samen met partners uit. Wij sturen actief op kansrijke combinaties zoals de ontwikkeling van Paddenpol in het HWBP project Zwolle-Olst. Een volledig overzicht van alle projecten die vanaf 2021 worden uitgevoerd vindt u op https://www.hwbp.nl/projecten.

Tijdig anticiperen op de gevolgen van klimaatverandering is relevant voor vrijwel alle grote vraagstukken van nu en de komende tijd: woningbouw, energietransitie, vitaal landelijk gebied, regionale economie, waterrobuuste inrichting en regionale bereikbaarheid. Slimme combinaties maken mogelijk dat meerdere doelen tegelijkertijd kunnen worden gerealiseerd. Bijvoorbeeld bij groen en blauw in de stad (onder andere wonen, gezondheid en biodiversiteit). In de doorontwikkeling van het programma hitte, droogte en wateroverlast zullen we focus aanbrengen in het maken van slimme combinaties en daarnaast de verbinding met andere opgaven meer invulling geven door kennis, kunde en kaders.

Naast vele andere opgaven, vraagt ook het veranderende klimaat om ingrijpende maatregelen die ruimte nodig hebben. Voor een klimaatrobuust watersysteem betekent dat de omschakeling van ‘peil volgt functie’ naar ‘functie volgt peil’ in het ruimtelijk- en waterbeleid. Dit is een belangrijk onderdeel van de nieuwe Omgevingsvisie. We brengen de consequenties in beeld en bekijken wat daarvoor nodig is (keuzes); in samenspraak met de gebruikers en betrokken partners.

In onze aanpak ten aanzien van hitte, droogte en wateroverlast maken we ook de verbinding met Europese programma’s en geldstromen. Niet alleen via Zoetwater Oost-Nederland, het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer en de werkregio’s in dit programma, maar ook in de projecten die we de komende drie jaar willen gaan uitvoeren speelt deze verbinding een steeds grotere rol. Denk bij deze projecten aan de verkenning van de eeuwige bron waar water en natuur hand en hand met elkaar gaan en de herinrichting van bedrijventerreinen waar duurzaamheid, energieopwekking en klimaatadaptatie elkaar versterken.