Inleiding en statenvoorstel

Hoewel de coronacrisis nog niet geheel achter ons ligt, is het einde al wel in zicht. We zien dat er veel meer mogelijk is. Maatregelen worden steeds meer losgelaten en op een paar sectoren na kunnen we constateren dat alles weer draait als vanouds. Het is goed om te zien dat daadkracht, creativiteit en verbondenheid nog overal in Overijssel zichtbaar en merkbaar zijn.

We blikken in deze Begroting vooruit. We kunnen vaststellen dat het coalitieakkoord “Samen bouwen aan Overijssel” nog steeds actueel is. We werken onverminderd door om vanuit onze opgaven en kerntaken, en onze positie als middenbestuur, om maatschappelijke opgaven te realiseren en brede welvaart te bevorderen. De kern van onze Overijsselse aanpak is en blijft: sterker uit de crisis komen door voort te bouwen op onze kracht, kansen pakken. We geven (mede) vorm aan belangrijke transities.
Het toekomstperspectief is gunstig: de crisis heeft steeds minder impact en de economie groeit. Daarmee fungeren we als een stabiele basis in onzekere tijden. Wij doen dit samen met onze partners en benutten actief de kansen van multipliers om de effecten van onze maatregelen te maximaliseren.

Zoals we bij de Perspectiefota 2022 hebben aangegeven verandert ons financieel perspectief. In de afgelopen jaren hebben we veel extra kunnen investeren in Overijssel, met name vanwege de opbrengsten vanuit de verkoop van Essent. De Essentmiddelen zijn (zoals tevens toegelicht in de brief 2021/1104106) grotendeels uitgegeven, bestemd of belegd in revolverende fondsen. Dat maakt ons in de toekomst meer afhankelijk van onze structurele inkomsten, terwijl we op bijna alle beleidsterreinen gewend zijn geraakt aan incidentele impulsen.

De impact van het veranderende financieel perspectief is de komende twee jaar beperkt, maar zal wel bepalend zijn voor de volgende coalitieperiode. We vinden het belangrijk om hier duidelijk over te zijn. Omdat we verder kijken dan deze periode. En omdat we weten dat onze partners en uiteindelijk dus ook onze inwoners dit zullen merken. De komende twee jaar willen we benutten om de consequenties en (on)mogelijkheden in kaart te brengen, zodat een nieuwe coalitie de juiste uitgangspositie heeft om keuzes te maken. Ook inventariseren we mogelijkheden om slim te kunnen blijven investeren met behoud van een gezonde financiële positie, nu en in de toekomst.

Het komende jaar is om meerdere redenen bijzonder. In maart vinden de gemeentelijke verkiezingen plaats. De gemeenten zien zich geplaatst voor grote uitdagingen, waaronder de energietransitie, duurzaamheidsprogramma’s, wonen en asielzoekersvraagstukken, terwijl tegelijk de kosten van de jeugdzorg oplopen en de tekorten moeten worden gedekt door reserves die voor andere doelen bestemd waren. Het Rijk heeft voor 2022 extra middelen beschikbaar gesteld om gemeenten te compenseren in de kosten van de jeugdzorg. Voor 2023 en later zijn echter extra budgetten nog onzeker. Evenzo is ook het plaatje van de herverdeling van het gemeentefonds nog onzeker. De gemeenten baseren hun begroting op incidentele (eenmalige) middelen. Verder is 2022 het laatste volledige jaar van de coalitieperiode en een opmaat naar de provinciale verkiezingen in maart 2023.
Van een andere orde maar ook meldenswaardig: in 2023 vindt de landelijke start Bevrijdingsdag (en Bevrijdingslezing) in Overijssel plaats. Dit bereiden we in 2022 inhoudelijk voor.

Hieronder geven we per opgave aan wat we in 2022 gaan doen. Wij pakken deze grote opgaven in samenhang op in onze rol, als provincie, als gebiedsregisseur (samen met andere overheden en belanghebbenden) en werken toe naar de formulering en realisatie van een nieuw toekomstperspectief per gebied.

MKB
De vooruitzichten voor de Nederlandse economie in 2022 staan nog steeds in het teken van de Covid-19-pandemie, al lijkt het einde in zicht. Het is afwachten wat de afbouw van de steunpakketten te weeg brengt. De voortekenen zijn, dat met het verder opengaan van de economie, een bbp-groei van 3% wordt gerealiseerd in 2022. Tegelijkertijd worden issues die pre-corona al speelden steeds urgenter: tekort aan personeel, tekort aan grondstoffen, noodzaak om te werken aan klimaatdoelstellingen. Dat vraagt om een veerkrachtig en innovatief MKB en een duurzame, innovatieve en sociale economie. Daarom zetten wij in op digitalisering in het brede MKB en ondernemen en innoveren met impact.

Arbeidsmarkt
De arbeidsmarkt is continu in beweging. In een half jaar tijd zijn we van een ruime arbeidsmarkt naar een historische krapte gegaan. Wij houden zicht op deze arbeidsmarktontwikkelingen via Arbeidsmarkt in Zicht. Het is van belang dat de arbeidsmarkt wendbaar, inclusief en toekomstgericht blijft en daarom richten wij ons op om- her- en bijscholing in de tekortsectoren, talent aantrekken en binden, grensoverschrijdende én publiek private samenwerking, gericht op voldoende deskundige vakmensen.

Ruimtelijke Economie/Toekomstbestendige werklocaties
Steeds meer bedrijven en gemeenten maken werk van het duurzaam en toekomstbestendig ondernemen en inrichten van hun werkomgeving. En dat is belangrijk, ook omdat de ruimte in Overijssel schaars is. Het is daarbij van belang om maatschappelijke opgaven als energietransitie, vergroenen en klimaatadaptatie slim op de werklocaties te integreren en dat als provincie te stimuleren en faciliteren. Zo blijven we ook in de toekomst een aantrekkelijke vestigingslocatie voor ondernemers waar het bovendien prettig en gezond werken is. Dit geldt voor nieuwe én bestaande werklocaties. Daarom versnellen wij de uitvoering van projecten van ondernemers en gemeenten die bijdragen aan toekomstbestendige Overijsselse werklocaties.

Het zesde klimaatrapport van het VN-klimaatpanel over wereldwijde klimaatverandering benadrukt de urgentie van extra maatregelen om de opwarming van de aarde tegen te gaan. Het panel stelt dat voor een leefbare wereld na 2050 de CO2-uitstoot naar nul moet. Des te sneller we dat doen, des te groter de kans dat het bij een tot anderhalve graad opwarming blijft. Dat is problematisch, maar niet rampzalig. Om rampzalige scenario’s te vermijden, zit er maar een ding op: nu vol aan de bak met CO2-reductie. Met de extra middelen uit het coalitieakkoord geven we in 2022 een impuls aan projecten in het kader van de Regionale Energie Strategieën, energiebesparing en ondersteuning van onze partners.

RES
Na vaststelling van de RES-sen 1.0 voor de twee RES-regio’s West-Overijssel en Twente medio 2021 vindt richting 2023 verdere uitwerking plaats van de RES-opgaven. Dit zal uitmonden in een RES 2.0 halverwege 2023. Om dat doel te behalen staan wij met onze partners in RES-regioverband in 2022 voor de uitdaging om een relevante slag te slaan binnen de bestaande context van de hoekpunten van het afwegingsvierkant (maatschappelijke kostenefficiëntie, participatie, ambitie en ruimtelijke kwaliteit).

Het behouden en verbeteren van de regionale bereikbaarheid is een belangrijke voorwaarde voor een goed vestigingsklimaat en de welvaart en het welzijn van onze inwoners. Voor de bereikbaarheid van onze dorpen en steden, logistieke hubs/overstappunten en topwerklocaties zijn de verschillende vervoerswijzen en infrastructuur belangrijk. Centraal staat een goede mix van bereikbaarheid over weg, spoor en water. Daarmee leveren wij ook een bijdrage aan een krachtige economie, vitaal landelijk gebied en aantrekkelijk wonen en ruimte, met aandacht voor (verkeers-)veiligheid, duurzaamheid en innovatie.

De effecten van Corona hebben voor mobiliteit laten zien dat het ook anders kan. Naar verwachting gaan we in 2022 zien welk gedrag blijvend zal zijn. Hoe vaak en op welke manier willen we ons gaan verplaatsen en hoe houden we ook het thuiswerken vast als onderdeel van het verplaatsingspatroon. Het Openbaar vervoersysteem (OV) heeft nationaal financiële steun gekregen om haar maatschappelijke functie te blijven verzorgen en inmiddels is ook afgesproken dat deze steun voor het OV in ieder geval nog zal doorlopen tot september 2022.

In september 2021 start de procedure voor de aanbesteding van de concessie IJssel-Vecht. Dat betekent dat we in 2022 duidelijkheid krijgen over het vervoersaanbod dat vervoerders op basis van de beschikbare subsidiegelden van de drie provincies kunnen rijden in dit gebied. Voor de concessie Twents en de treinconcessie Zutphen Hengelo Oldenzaal zullen we in 2022 ook een aanbestedingsprocedure moeten starten. Op basis van de huidige inzichten gaan we hierbij uit van kortlopende concessies. Uw Staten worden hierover op de hoogte gehouden.

De ontwikkelingen in de mobiliteit staan niet stil. De coronacrisis heeft laten zien dat deze plotsklaps enorm kunnen versnellen. Daar willen we in de toekomst beter op kunnen inspelen. Welke onderdelen in onze mobiliteitsmix krijgen een grotere of kleinere rol en wat betekent dat voor onze bijhorende investeringen en programmering? Hoe creëren we een logisch samenhangend systeem van alle beschikbare vormen van mobiliteit? Dit doen we in nauwe samenwerking met onze partners en vanuit het gezamenlijke belang van goede bereikbaarheid voor Overijssel. Wij gaan verder met de verdere uitbouw en verbetering van de corridor Zwolle-Twente-Munster met fiets (F35) en spoor (S35/Sallandlijn) en weg (N35). Onze fietsambities hebben een plek in het nationale Toekomstbeeld Fiets, de spoorambities (versnellen, o.a. door verdubbelen Zwolle-Wierden en aanpassen stations Hengelo en Enschede) in het nationale Toekomstbeeld OV2040.
De komende jaren zetten we extra in op de infrastructurele vervangingsinvesteringen om het netwerk veilig en bereikbaar te houden. Dit doen wij waar mogelijk met gebruik van duurzame en circulaire materialen. Op deze nieuwe investeringen gaan wij de afschrijvingsmethodiek toepassen.

Wij werken met onze partners in de investeringsprogramma’s Hitte Droogte en Wateroverlast, Zoetwatervoorziening Oost Nederland, Deltaplan Agrarisch Waterbeheer en Samenwerkingsverbanden Water aan oplossingen en beleid voor droogte, wateroverlast, hitte en het tekort aan zoet water. De overstromingen in Limburg, Duitsland en België maar ook de droogte van de voorgaande jaren hebben aangetoond dat deze thema’s onderwerpen zijn die onze blijvende aandacht vragen. Het zijn belangrijke thema’s bij de uitwerking van de verstedelijkingsopgave en de ontwikkeling van ons Omgevingsbeleid. De verdeling van de extra middelen, die het Rijk in wil zetten voor het versnellen van klimaatadaptatie, verloopt naar alle waarschijnlijkheid via het werkregio systeem. In de uitvoeringsstrategieën en agenda’s houden we rekening met mogelijke extra middelen en een intensivering van de samenwerking met het rijk.

Voor onze Nieuwe Omgevingsvisie gaan we met uw Staten en de samenleving in gesprek over de keuzes die wij als provincie maken over de leefomgeving in zowel het stedelijk als het landelijk gebied. Via 4 perspectieven voor Overijssel hebben we de opties in beeld gebracht, die leiden tot een voorkeurspakket dat we in 2022 uitwerken in de Nieuwe Omgevingsvisie Overijssel. In de regionale woonagenda’s werken we samen met onze partners op de woningmarkt aan de gezamenlijke ambitie om 60.000 woningen toe te voegen aan de woningvoorraad tot 2030. Hierbij is specifiek aandacht voor diverse doelgroepen zoals starters, doorstromers en ouderen.

We onderzoeken in de verstedelijkingsstrategie Regio Zwolle en het NOVI gebied regio Zwolle hoe we klimaatadaptatie, mobiliteit en stedelijke groei kunnen combineren. We zijn hierover ook in gesprek met de rijksoverheid, in afwachting van de kabinetsformatie. Via het investeringsprogramma Ruimte Wonen Retail werken we met alle steden aan de vitaliteit van de binnensteden en het realiseren van complexe gebiedsontwikkelingen zoals de centrumschil in Deventer, Cromhofpark in Enschede, Spoorzone Zwolle en het centrum van Hengelo.

De druk op het landelijk gebied is groot. Hier komen verschillende opgaven samen. We pakken deze opgaven binnen de diverse programma’s in samenhang op. Bouwstenen uit de Koersontwikkeling landelijk gebied, de Gebiedsgerichte aanpak stikstof (GGA) en Perspectief op de landbouw verwerken we in de nieuwe Omgevingsvisie.

De stikstofopgave krijgt met de Wet Stikstofreductie en Natuurverbetering (Wsn) een structurele aanpak voor emissiereductie en natuurherstel. We werken verder aan de uitvoering van de maatregelen in en rond Natura 2000-gebieden. Voor natuurherstel in stikstof gevoelige natuurgebieden krijgt Overijssel ca. € 300 miljoen extra Rijksmiddelen binnen het Programma natuur voor de periode 2021-2030. Hiervan is € 70 miljoen voor 2021 -2023. Voor de jaren na 2023 anticiperen we met plannen en voorstellen aan het Rijk op de aanvraag van de overige middelen. Met de Rijksmiddelen voor gerichte opkoop van agrarische bedrijven rond Natura 2000 (eerste tranche ruim € 17 miljoen voor Overijssel) realiseren we vermindering van bronemissie. Met de eerste 12 bedrijven zijn wij in gesprek over aankoop. We dragen op basis van onze ervaringen actief bij aan het evaluatietraject en leveren input voor de regeling van de tweede en derde tranche.

Met vergunningverlening en handhaving nemen we onze verantwoordelijkheid voor de leefomgeving. Voor de aanpak stikstof stellen we gebiedsagenda’s op voor de zes GGA-gebieden in Overijssel. Daarin maken we duidelijk hoe we de bronmaatregelen van het rijk optimaal gaan inzetten.

Voor Noordwest Overijssel maken we met de andere overheden en maatschappelijke partners een startdocument voor het gebiedsprogramma en een Regionale Veenweidestrategie 1.0. Dat zijn integrale plannen om onder andere de uitstoot van CO2 en stikstof in het veenweidegebied te verminderen en de natuur te herstellen.

Op basis van het Perspectief op de landbouw werken we instrumenten uit om de omschakeling naar kringlooplandbouw te bevorderen. Belangrijk onderdeel hiervan is de implementatie van het Nationaal strategisch plan (NSP) – de uitwerking van het nieuwe Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) - in diverse regelingen en openstellingen. Met het programma Agro & Food faciliteren en stimuleren wij agrariërs, ondernemers in de Agro & Food keten en hun partners, bij de transitie naar kringlooplandbouw. Onze ervencoaches helpen de sector bij het maken van nieuwe keuzes voor de toekomst met de gelden uit de Perspectievennota 2022.

Met het programma Natuur voor Elkaar gaan we verder met het realiseren van groene schoolpleinen, het vergroenen van de bebouwde omgeving en het stimuleren van natuurinclusief bouwen en ondernemen.

Wij verkennen of we een extra impuls aan het weidevogelbeheer kunnen geven met het nationale Aanvalsplan grutto. We dragen bij aan de landelijke Actualisatie van het Natura 2000 doelensysteem met als inzet om het Vogel- en Habitatrichtlijnen-doelbereik effectiever en efficiënter te maken, kansen te benutten en knelpunten op te lossen.

Via de Overijsselse bossenstrategie dragen we bij aan koolstofvastlegging. We richten ons eerst op compensatie van boskap die nodig was voor natuurherstel. Hiervoor hebben we € 17 mln. Rijksmiddelen uit het Programma natuur voor 2021-2023, van de beschikbare ca. € 90 mln. tot 2030. Naast boscompensatie richten we ons op bosuitbreiding en bomenaanplant om het landschap te versterken. We delen daarmee de ambitie die het rijk heeft met de bossenstrategie, maar constateren ook dat voor een groot deel van deze ambitie de middelen ontbreken. We leveren met onze bossenstrategie een bijdrage aan klimaatmitigatie én aan klimaatadaptatie en biodiversiteitsherstel. Tegelijkertijd stimuleren we het streekeigen landschapsbeheer. We brengen landschapselementen in beeld en gebruiken dit voor de uitvoering van Groenblauwe dooradering in de nieuwe Omgevingsvisie en voor de uitvoering van het GLB-NSP.

Sociale kwaliteit en cultuur
In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen laaggeletterd. Dat gaat over lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden. Het tekort aan basisvaardigheden vormt een serieus probleem voor de zelfredzaamheid van mensen en hun deelname aan de samenleving. We investeren in 2022 in het vergroten van die basisvaardigheden.

We gaven met het Statenvoorstel Overijsselse herstel- en transitieaanpak coronacrisis uitvoering aan herstel in alle kerntaken en opgaven. Voor een goede #comebackcultuur voor de evenementen en de culturele sector investeerden we extra middelen in een meerjarig programma versterking culturele sector. Door de coronacrisis is de aandacht voor preventie, om zo zorgkosten te beheersen, toegenomen. Positieve gezondheid en stimuleren van bewegen en sport maken in toenemende mate deel uit van onze uitvoering. Dat zien we in 2022 terug in het Overijssel Sportakkoord. We organiseren zorgtafels om de netwerken tussen zorgorganisaties en innoverende bedrijven te verstevigen.

Openbaar bestuur
2022 is het jaar van de gemeentelijke verkiezingen. Wij gaan de verkiezingsprogramma’s en de coalitievormingen nauwkeurig volgen. Samen met VNG en IPO gaan wij lobbyen bij het Rijk om gemeenten te ondersteunen in deze taken.
Op basis van de integrale Public Affairs Agenda zullen we de lobby richting het Rijk, Duitsland en Europa versterken voor inzet van rijks- en Europese middelen programma’s. Dat doen we in nauwe samenwerking met de provincie Gelderland en onze regio’s, met als doel de brede welvaart in Oost-Nederland te verhogen. We geven advies aan projecten en programma’s over bestuurlijke aspecten en governance.

We gaan volgend jaar de implementatie van het programma Burgerschap op scholen verder vorm geven en we benutten 2022 voor de inbedding van de werkzaamheden van Studio Vers Bestuur in de lijn. Wij richten onze inspanningen op het bewust maken van jongeren en democratie. Met onze eigen verkiezingen in 2023, willen wij een hoge opkomst onder de jeugd realiseren.

Samen met gemeenten werken we verder aan het programma Vitalisering Vakantieparken. Ondermijning/veiligheid is een apart spoor binnen dit programma waarvoor door het Rijk gedurende drie jaar gelden beschikbaar zijn gesteld. De nadruk ligt daarbij op het samen met onze handhavingspartners (gemeenten, OM, politie, belastingdienst) bestrijden van criminaliteit en andere strafbare handelingen. Daarnaast richten wij ons op het bewust blijven maken van onze eigen organisatie op de risico’s van ondermijning en criminaliteit in hun werk. Daarbij denken we aan medewerkers die vergunningen verlenen, toezicht houden, subsidies verstrekken, verantwoordelijk zijn voor de inkoop of grondtransacties begeleiden. Het is belangrijk dat zij zich bewust zijn van mogelijke beïnvloeding door externe partijen. Evenzo richten wij ons op de medewerkers in de buitendienst die door hun werk vaak eerder signalen krijgen dat een situatie ‘niet pluis’ zou zijn. Tijdige signalering leidt hopelijk tot een betere aanpak van criminaliteit.

In 2022 willen we een aantal projecten in het kader van het Uitdaagrecht (Right to Challenge) uitvoeren. Op dit moment zijn we aan het verkennen welke projecten zich daarvoor lenen en wat daarbij komt kijken.

Zoals op de startpagina is te zien, zijn de totale uitgaven (lasten) binnen de begroting 2022 ruim € 482 miljoen. Door te klikken op de cirkeldiagram op de startpagina is te zien wat de uitgaven zijn per kerntaak. Tegenover deze uitgaven staan inkomsten van in totaal € 383 miljoen.

De belangrijkste inkomsten zijn de uitkering uit het Provinciefonds (€ 194 miljoen) en de opcenten op de Motorrijtuigenbelasting (€ 113 miljoen). Het verschil tussen de inkomsten en uitgaven van bijna € 99 miljoen wordt gedekt vanuit onze reserves.

Bij deze begroting presenteren we een bijgewerkt budgettair perspectief ten opzichte van de stand bij de Perspectiefnota 2022. Meerjarig zijn de financiën op orde, maar er liggen de nodige uitdagingen en onzekerheden in het verschiet. In de perspectiefnota 2022 is hier nadrukkelijk bij stilgestaan. Met onderstaande budgettair perspectief maken we inzichtelijk wat de vrije ruimte is in de begroting voor de komende periode (bedragen x € 1.000).

Alle detailinformatie over onze financiën wordt weergegeven in de rubriek 'financiën' en in de verschillende bijlagen bij deze begroting.

Het Statenvoorstel is het besluitvormend stuk bij deze begroting. Daarin staan de (financiële) voorstellen nader beschreven. Het Statenvoorstel vindt u onder de knop 'Bijlagen' rechtsboven in het scherm.