Weerstandsvermogen

We voeren als provincie zelfstandig of met partners grote projecten van maatschappelijk belang uit. Dit brengt risico's met zich mee, deze gaan we niet uit de weg. Het tijdig signaleren en beheersen van risico’s is essentieel, zodat we goed kunnen anticiperen op potentiële risico's en tegenslagen. 

Provinciale Staten stellen het risicomanagementbeleid elke vier jaar vast. Dit is begin 2022 voor het laatst gebeurd via vaststelling van de Kadernota risicomanagement. Hierin staan de strategische kaders beschreven om de organisatie te sturen met betrekking tot alle typen risico’s op alle niveaus binnen de organisatie. We zijn integraal verantwoordelijk voor alle provinciale risico’s en de acties die we nemen om de risico’s te beheersen. Met de Uitvoeringsnotitie risicomanagement geven we invulling aan integraal risicomanagement. Deze notitie vormt de leidraad voor het risicomanagement binnen de ambtelijke organisatie, waar het lijnmanagement verantwoordelijk is voor het beheersen van risico’s.

Het weerstandsvermogen van de provincie verwijst naar het vermogen om (onverwachte) financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit de continuïteit van de kerntaken in gevaar brengt. Het is een indicator van de financiële veerkracht en stabiliteit van de provincie. De ratio weerstandsvermogen is de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit. We houden voor wat betreft de ratio van het weerstandsvermogen ‘ruim voldoende’ aan, de ondergrens van deze waardering is 1,4. Het streven naar een gezonde financiële positie en het verantwoord omgaan met risico's dragen bij aan het versterken van het weerstandsvermogen van de provincie. Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. 

Wij stellen periodiek het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen vast. Onderstaand gaan wij in op deze items. Daaraan voorafgaand geven wij hier een toelichting op de gewijzigde berekening van het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen.

Aanscherping methodiek

Door de inzet van meer risicovolle financiële instrumenten en de afnemende budgettaire ruimte is de aandacht voor het weerstandsvermogen gegroeid. Bij de bespreking van de P&C-documenten in Provinciale Staten is het weerstandsvermogen regelmatig onderwerp van gesprek. Voor een goede bespreking is het van belang dat de bepaling van de omvang van het beschikbare en het benodigde weerstandsvermogen eenduidig, eenvoudig en uitlegbaar is. Wij hebben beoordeeld of onze werkwijze nog aan die eisen voldoet.  

Wij hebben geconstateerd dat de afbakening van de begrippen ‘beschikbaar weerstandsvermogen’ en ‘benodigd weerstandsvermogen’ meer scherpte behoeft. De werkwijze was in de loop van de jaren diffuus geworden. Daardoor namen wij bijvoorbeeld de risico’s voor Europese programma’s en de Openbaar vervoer en de daarvoor aanwezige risicobuffers in de betreffende bestemmingsreserves wel mee in de berekening van respectievelijk het benodigde en beschikbare weerstandsvermogen. De risico’s van grondzaken en de daarvoor beschikbare risicobuffer in de Algemene reserve grondzaken namen wij niet mee in de berekening.

Gezien deze constateringen hebben wij de begrippen beschikbaar en benodigd weerstandsvermogen opnieuw gedefinieerd. Daarbij is vooral van belang dat het bij het benodigd weerstandsvermogen alleen om die risico’s gaat waarvoor in de begroting geen budget aanwezig is. Bij het beschikbaar weerstandsvermogen gaat het alleen om reserves die direct en vrij beschikbaar zijn voor het opvangen van risico’s waarvoor geen specifieke risicobuffers zijn opgenomen in de begroting.

De definities luiden als volgt:

Beschikbaar weerstandsvermogen:
De middelen en mogelijkheden waarover de provincie direct en vrij beschikt om de risico’s (niet begrote kosten die onverwachts optreden) op te kunnen vangen. Dit bestaat uit de som van:

• de Algemene risicoreserve, inclusief geoormerkte bedragen, en de vrije ruimte in de Algemene reserve.
• Het gereserveerde bedrag voor onvoorziene uitgaven. 

Benodigd weerstandsvermogen:
Alle risico’s die van materiële betekenis kunnen zijn voor de financiële positie en waarvoor, buiten de Algemene risicoreserve, geen dekking bestaat.

Daarnaast hanteren wij vanaf deze begroting een meer eenvoudige werkwijze voor de berekening van het benodigd weerstandsvermogen. In plaats van de Monte Carlo analyse werken wij met de “kans maal impact methode”. 

Onderstaand gaan wij nader in op de omvang van het benodigde en beschikbare weerstandsvermogen in de begroting 2025. Daarop vooruitlopend hebben wij in onderstaande tabel de uitkomsten van de berekening volgens de oude en de nieuwe methode opgenomen. Het verschil in die uitkomsten is beperkt.  

Bedragen x € 1.000	Jaarrekening 2023 (oude methode)	Begroting 2025 (oude methode)	Begroting 2025 (nieuwe methode)
Beschikbaar weerstandsvermogen	106,9	114,5	97,0
Benodigd weerstandsvermogen	45,8	44,6	37,9
Ratio weerstandsvermogen	2,3	2,6	2,6

De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald aan de hand van de risico's die wij hebben geïnventariseerd.  Niet alle risico’s zijn te voorzien, het risicoprofiel is daardoor nooit 100% volledig.  Periodiek actualiseren wij de risico's en beheersmaatregelen van de organisatie. Deze inventarisatie heeft geleid tot een actueel beeld van de benodigde weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt volgens dit laatste beeld € 37,9 miljoen.

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen incidentele en structurele risico's. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit behandelen we alle risico's als incidenteel. Indien structurele risico's zich voordoen kunnen we hier namelijk binnen een jaar maatregelen voor treffen ter voorkoming van dergelijke risico's in de toekomst. In de risicotabel geven we weer welke activiteiten de grootste impact hebben op de benodigde weerstandscapaciteit. In de tabel hebben we een aantal risico's niet genoemd die wel aandacht verdienen. 

Vermogensbeheer
De marktontwikkelingen zijn van invloed op de obligatieportefeuille. Dit heeft effect op de omvang van het vermogen. De onderliggende renterisico’s en koersrisico’s beschrijven we in de Paragraaf financiering. Het financiële gevolg van dit risico nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Grond
In de Paragraaf grondbeleid gaan we in op de risico’s van ons grondbezit, waarvan de financiële gevolgen zijn afgedekt door de algemene reserve grond (ARG). Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG)
Ten aanzien van het PPLG bestaat veel onzekerheid, zeker nu de minister heeft aangekondigd dat het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) gaat stoppen. De focus van de provincie zal zich nu vooral richten op de uitvoering van de maatregelpakketten. Tegelijk blijft de komende periode in het teken staan van goede afstemming met het Rijk. In de gebieden zullen we blijvend sturen op participatie van de verschillende belangengroepen.

Infrastructurele projecten
Op het gebied van provinciale infrastructuur lopen er op jaarbasis rond de 75 projecten. Deze projecten hebben afhankelijk van de fase en complexiteit een risicoreservering van 10-15% van het projectbudget. Deze reservering is bedoeld om beperkte afwijkingen in scope en uitvoering op te vangen. Wanneer er sectorbrede ontwikkelingen zich voordoen, bijvoorbeeld prijsstijgingen in specifieke materialen, die niet op te vangen zijn binnen de projectbudgetten en de buffer voor prijsindexatie, kan er een beroep worden gedaan op het weerstandsvermogen. Dit loopt via de lijn van dekking zoeken binnen project, programma, kerntaak en daarna de algemene middelen en vindt in de regel plaats bij de integrale afweging bij de perspectiefnota

Natura 2000 - Ontwikkelopgave
Binnen de ontwikkelopgave komen risico’s rondom verwerving, inrichtingsmaatregelen en verbetervoorstellen naar voren. Het programma wordt uitgevoerd in een complexe omgeving die wordt veroorzaakt door verschillende factoren. Facetten zijn: Het Nationaal/ Provinciaal Plan Landelijk gebied, de Natuurdoelanalyses, meerdere uitkoopregelingen, het mestbeleid, handhavingsverzoeken en de verscherping van belangentegenstellingen tussen betrokken partijen. De kans is groter geworden dat er vertraging ontstaat in de gebiedsprocessen bij de besluitvorming en in de verwervingstrajecten. Deze vertraging leidt tot hogere kosten door een toename van proceskosten en indexatie. De gevolgen van de hogere inflatie zijn goed merkbaar en kunnen op termijn verder toenemen. De financiële gevolgen zijn afgedekt door de Uitvoeringsreserve NatuurNetwerk Nederland. 

OV - Concessie en contractbeheer openbaar vervoer
Voor het gebruik van het spoor zijn vervoerders een gebruiksvergoeding aan ProRail verschuldigd. Deze vergoeding subsidiëren wij volledig. De toerekeningssystematiek van de gebruiksvergoeding is aan wijzigingen onderhevig. De invoering van het European Rail Traffic Management System (2028) die eisen stelt aan het materieel leidt tot een risico voor een aantal van de Overijsselse treindiensten. Als gevolg van de coronacrisis en hoge rituitval door personeelstekorten is de verwachting dat opbrengsten van de OV-concessies minder snel stijgen dan de contractueel te vergoeden kostprijs. Door een veranderd gebruik bestaat er onzekerheid over de opbrengsten vanuit het Studenten OV contract. De financiële gevolgen zijn afgedekt door de Reserve Openbaar vervoer en worden niet meegerekend in de benodigde weerstandscapaciteit. 

Europese Programma’s
De financiële gevolgen zijn afgedekt door de reserve Europese programma's. Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Voor het vaststellen van de beschikbare weerstandscapaciteit inventariseren wij de hoogte van de reserves die vrij en direct beschikbaar zijn voor het opvangen van risico's waarvoor in de begroting geen specifieke budgetten aanwezig zijn. De onbenutte belastingcapaciteit nemen wij niet mee in de berekening van de structureel beschikbare weerstandscapaciteit. In de begroting 2024 is uitgesproken dat wij er naar streven de opcenten op de motorrijtuigenbelasting, na de eenmalige verhoging in 2024, niet verder te verhogen in deze coalitieperiode. 

De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt € 97,0 miljoen. Naast dit weerstandsvermogen zijn ook in de Uitvoeringsreserve NatuurNetwerk Nederland (€ 23,0 miljoen), de Reserve Europese programma's (€ 5,4 miljoen), de Algemene reserve grondzaken (€ 3,3 miljoen) en de Reserve Openbaar vervoer (€ 30,0 miljoen) buffers aanwezig voor het opvangen van risico's. Bovenstaand is bij het kopje 'Infrastructurele projecten' al aangegeven dat in de projectbudgetten voor deze projecten risicobuffers worden aangehouden. 

De samenstelling van de weerstandscapaciteit is als volgt: 

Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. De confrontatie van de beschikbare weerstandscapaciteit van € 97,0 miljoen en de benodigde weerstandscapaciteit van € 37,9 miljoen levert een ratio op van 2,6. In de berekeningen is nog geen rekening gehouden met een beroep op de Algemene reserve voor de aangekondigde Motie gezamenlijke ambities. 

In bovenstaande tabel treft u zes verplichte kengetallen aan. Deze geven inzicht in onze financiële positie. De cijfers lichten we hieronder verder toe.

• De netto schuldquote drukt de netto schuld uit in een percentage van de totale baten. De netto schuld is het saldo van de uitstaande schulden enerzijds en de in het bezit zijnde liquide middelen en vorderingen anderzijds. Onze netto schuldquote is door het ontbreken van enige vaste schuld van betekenis uitstekend te noemen. De bezittingen overtreffen de schulden, waardoor het kengetal negatief wordt. Zolang de netto schuldquote negatief is, heeft dit kengetal een beperkte waarde. De netto schuldquote is ten opzichte van de jaarrekening 2023 fors minder negatief. Dit is vooral een gevolg van de voortgang van de uitvoering van de investeringsprogramma’s en de daarmee samenhangende afname van onze liquiditeitspositie.
• In de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen zijn ook de leningen aan deelnemingen, openbare lichamen en overige verstrekte leningen opgenomen. Het kengetal wordt door het opnemen van de verstrekte leningen nog negatiever dan de netto schuldquote. Ook dit kengetal heeft een beperkte waarde.
  
  
• De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn om aan onze financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteitsratio geeft de omvang van het eigen vermogen (= reserves) weer als percentage van het balanstotaal. Onze solvabiliteit is uitstekend. In de literatuur wordt een minimum van tussen de 25 en 40% genoemd om een niet-financiële onderneming gezond te mogen noemen. Met een solvabiliteitspercentage van 85% komt de provincie uit op een zeer gezonde vermogenspositie. 
  
  
• Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Wij hebben geen grondexploitaties, waardoor dit kengetal 0% bedraagt en geen betekenis heeft.
  
  
• De structurele exploitatieruimte geeft aan welke structurele ruimte wij hebben om de eigen lasten te dragen. Het saldo van de structurele baten en lasten wordt daartoe uitgedrukt in een percentage van de totale baten. Onze structurele lasten worden geheel gedekt met structurele baten. Vanaf 2026 wordt dit kengetal lager door een verlaging van de opbrengsten uit het provinciefonds als gevolg van de korting van het rijk. 
  
  
• De belastingcapaciteit geeft aan hoe de belastingdruk in Overijssel zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde. De belastingcapaciteit  wordt berekend door het aantal opcenten in het begrotingsjaar te vergelijken met het gemiddelde aantal opcenten van alle provincies in jaar in het voorgaande begrotingsjaar. Uit dit kengetal blijkt dat wij minder belasting heffen dan het gemiddelde in Nederland.  Alleen de  provincies Noord-Holland hanteert in 2025 een lager tarief. In de Paragraaf Heffingen vindt u een volledig overzicht.