Weerstandsvermogen

We voeren als provincie zelfstandig of met partners grote projecten van maatschappelijk belang uit. Dit brengt risico's met zich mee, deze gaan we niet uit de weg. Het tijdig signaleren en beheersen van risico’s is essentieel, zodat we goed kunnen anticiperen op potentiële risico's en tegenslagen. 

Provinciale Staten stellen het risicomanagementbeleid elke vier jaar vast. Dit is begin 2022 voor het laatst gebeurd via vaststelling van de Kadernota risicomanagement. Hierin staan de strategische kaders beschreven om de organisatie te sturen met betrekking tot alle typen risico’s op alle niveaus binnen de organisatie. We zijn integraal verantwoordelijk voor alle provinciale risico’s en de acties die we nemen om de risico’s te beheersen. Met de Uitvoeringsnotitie risicomanagement geven we invulling aan integraal risicomanagement. Deze notitie vormt de leidraad voor het risicomanagement binnen de ambtelijke organisatie, waar het lijnmanagement verantwoordelijk is voor het beheersen van risico’s.

Het weerstandsvermogen van de provincie verwijst naar het vermogen om (onverwachte) financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit de continuïteit van de kerntaken in gevaar brengt. Het is een indicator van de financiële veerkracht en stabiliteit van de provincie. De ratio weerstandsvermogen is de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit, ofwel reserves, en de benodigde weerstandscapaciteit, ofwel de risico's waaraan de provincie is blootgesteld. We houden voor wat betreft de ratio van het weerstandsvermogen ‘ruim voldoende’ aan, de ondergrens van deze waardering is 1,4. Het streven naar een gezonde financiële positie en het verantwoord omgaan met risico's dragen bij aan het versterken van het weerstandsvermogen van de provincie. Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. 

Wij stellen periodiek het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen vast. Onderstaand gaan wij in op deze items.

Aanscherping methodiek

Door de inzet van meer risicovolle financiële instrumenten en de afnemende budgettaire ruimte is de aandacht voor het weerstandsvermogen gegroeid. Bij de bespreking van de P&C-documenten in Provinciale Staten is het weerstandsvermogen regelmatig onderwerp van gesprek. Voor een goede bespreking is het van belang dat de bepaling van de omvang van het beschikbare en het benodigde weerstandsvermogen eenduidig, eenvoudig en uitlegbaar is. Wij hebben beoordeeld of onze werkwijze nog aan die eisen voldoet.  

Wij hebben geconstateerd dat de afbakening van de begrippen ‘beschikbaar weerstandsvermogen’ en ‘benodigd weerstandsvermogen’ meer scherpte behoeft. De werkwijze was in de loop van de jaren diffuus geworden. Daardoor namen wij bijvoorbeeld de risico’s voor Europese programma’s en de Openbaar vervoer en de daarvoor aanwezige risicobuffers in de betreffende bestemmingsreserves wel mee in de berekening van respectievelijk het benodigde en beschikbare weerstandsvermogen. De risico’s van grondzaken en de daarvoor beschikbare risicobuffer in de Algemene reserve grondzaken namen wij niet mee in de berekening.

Gezien deze constateringen hebben wij de begrippen beschikbaar en benodigd weerstandsvermogen  met ingang van de begroting 2025 opnieuw gedefinieerd. Daarbij is vooral van belang dat het bij het benodigd weerstandsvermogen alleen om die risico’s gaat waarvoor in de begroting geen budget aanwezig is. Bij het beschikbaar weerstandsvermogen gaat het alleen om reserves die direct en vrij beschikbaar zijn voor het opvangen van risico’s waarvoor geen specifieke risicobuffers zijn opgenomen in de begroting.

De definities luiden als volgt:

Beschikbaar weerstandsvermogen:
De middelen en mogelijkheden waarover de provincie direct en vrij beschikt om de risico’s (niet begrote kosten die onverwachts optreden) op te kunnen vangen. Dit bestaat uit de som van:

• De Algemene risicoreserve, inclusief geoormerkte bedragen;
• De vrije ruimte in de Algemene reserve;
• Het gereserveerde bedrag voor onvoorziene uitgaven in de begroting. 

Benodigd weerstandsvermogen:
Alle risico’s die van materiële betekenis kunnen zijn voor de financiële positie en waarvoor, buiten de Algemene risicoreserve, geen dekking bestaat.

Daarnaast hanteren wij vanaf de begroting 2025 een meer eenvoudige werkwijze voor de berekening van het benodigd weerstandsvermogen. In plaats van de Monte Carlo analyse werken wij met de “kans maal impact methode”. 

Deze paragraaf is ook in de jaarrekening 2024 gebaseerd op de aangescherpte methodiek. 

De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald aan de hand van de risico's die wij hebben geïnventariseerd.  Niet alle risico’s zijn te voorzien, het risicoprofiel is daardoor nooit 100% volledig.  Periodiek actualiseren wij de risico's en beheersmaatregelen van de organisatie. Deze inventarisatie heeft geleid tot een actueel beeld van de benodigde weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt volgens dit laatste beeld € 50,3 miljoen.

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen incidentele en structurele risico's. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit behandelen we alle risico's als incidenteel. Indien structurele risico's zich voordoen kunnen we hier namelijk binnen een jaar maatregelen voor treffen ter voorkoming van dergelijke risico's in de toekomst. In de risicotabel geven we weer welke activiteiten de grootste impact hebben op de benodigde weerstandscapaciteit. In de tabel hebben we een aantal risico's niet genoemd die wel aandacht verdienen. 

Vermogensbeheer
De marktontwikkelingen zijn van invloed op de obligatieportefeuille. Dit heeft effect op de omvang van het vermogen. De onderliggende renterisico’s en koersrisico’s beschrijven we in de Paragraaf financiering. Het financiële gevolg van dit risico nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Grond
In de Paragraaf grondbeleid gaan we in op de risico’s van ons grondbezit, waarvan de financiële gevolgen zijn afgedekt door de algemene reserve grond (ARG). Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Toekomst voor ons Platteland
Binnen dit programma worden de maatregelpakketten uitgevoerd. Bij de uitvoering in de koplopergebieden wordt zoveel als mogelijk van onderop gewerkt. Dit schept verwachtingen in de koplopergebieden. Een belangrijk risico hierbij is het reputatierisico dat de provincie loopt. De provincie kan niet alle wensen van de koplopergebieden waarmaken en tegelijk is niet duidelijk of er voldoende middelen beschikbaar zijn om alle koplopergebieden in de realisatiefase te krijgen. Er loopt nu een inventarisatie om zicht te krijgen op de benodigde middelen. Ook zullen gesprekken met het Rijk worden aangegaan over de inzet van de toegekende SPUK-middelen. Separaat wordt er verkend op welke wijze de samenwerking met de overkoepelende gebieden het beste vormgegeven kan worden, waarbij het verwachtingspatroon duidelijk gemaakt wordt. 

Natura 2000 - Ontwikkelopgave                                                                                                                                                                                       
Binnen de ontwikkelopgave komen risico’s rondom verwerving, inrichtingsmaatregelen en verbetervoorstellen naar voren. Het programma wordt uitgevoerd in een complexe omgeving die wordt veroorzaakt door verschillende factoren. Facetten zijn: Het Nationaal/ Provinciaal Plan Landelijk gebied, de Natuurdoelanalyses, meerdere uitkoopregelingen, het mestbeleid, handhavingsverzoeken en de verscherping van belangentegenstellingen tussen betrokken partijen. De kans is groter geworden dat er vertraging ontstaat in de gebiedsprocessen bij de besluitvorming en in de verwervingstrajecten. Deze vertraging leidt tot hogere kosten door een toename van proceskosten en indexatie. De gevolgen van de hogere inflatie zijn goed merkbaar en kunnen op termijn verder toenemen. De financiële gevolgen zijn afgedekt door de Uitvoeringsreserve NatuurNetwerk Nederland. Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

OV - Concessie en contractbeheer openbaar vervoer                                                                                                                                             
Voor het gebruik van het spoor zijn vervoerders een gebruiksvergoeding aan ProRail verschuldigd die Provincie 1:1 subsidieert. De toerekeningssystematiek van de gebruiksvergoeding is aan wijzigingen onderhevig. De invoering van het European Rail Traffic Management System (2028) die eisen stelt aan het materieel leidt tot een risico voor een aantal van de Overijsselse treindiensten. Als gevolg van de coronacrisis en hoge rituitval door personeelstekorten is de verwachting dat opbrengsten van de OV-concessies minder snel stijgen dan de contractueel te vergoeden kostprijs. Door een veranderd gebruik bestaat er onzekerheid over de opbrengsten vanuit het Studenten OV contract. De financiële gevolgen zijn afgedekt door de Reserve Openbaar vervoer. Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Europese Programma’s
De financiële gevolgen zijn afgedekt door de reserve Europese programma's. Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Infrastructurele projecten                                                                                                                                                                                                               

De afgelopen jaren is een aantal grote infrastructurele projecten gerealiseerd, zoals bijvoorbeeld de Vechtdalverbinding en de N34. Voor alle projecten in uitvoer is binnen het uitvoeringsbudget rekening gehouden met een risicoreservering en worden de risico's nauwlettend gemanaged. 

Uitloop projecten                                                                                                                                                                                                                                       
De nieuwe uitspraak van Raad van State rondom stikstof gaat impact hebben op de scope en planning van projecten en (de beheersing van) bodemsanering.  Ook komen planningen van projecten onder druk te staan door de lange doorlooptijd bij nutsbedrijven en aannemers voor het verleggen van kabels en leidingen. De lange doorlooptijd is mede ontstaan door de grote vraag richting nutsbedrijven in het kader van o.a. de energietransitie.  Daarnaast zetten we maximaal in op participatie en omgevingsmanagement. Los daarvan blijft de zorg dat de omgeving  ‘negatieve invloed’ kan uitoefenen op de planning, kosten en de daadwerkelijk uitvoering van projecten, door bijvoorbeeld bezwaar en beroepsprocedures.  

Hoogovenslakken                                                                                                                                                                                                                                        
Er moet gewijzigd beleid en/of normen komen in het kader van bodemverontreiniging: secundaire bouwstoffen o.a. hoogovenslakken. Er is op dit moment niet inzichtelijk bij hoeveel wegen er als fundering hoogovenslakken zijn toegepast. Ook de financiële omvang om de fundering te vervangen is niet inzichtelijk. Op dit moment wordt steekproefsgewijs onderzocht waar mogelijke bodemverontreiniging aanwezig is. Maar concretere maatregelen en hoeveel kosten daaraan verbonden zijn is nog niet bekend. 

Voor het vaststellen van het beschikbare weerstandsvermogen inventariseren wij de middelen en mogelijkheden die vrij en direct beschikbaar zijn voor het opvangen van risico's, waarvoor in de begroting geen specifieke budgetten beschikbaar zijn. De onbenutte belastingcapaciteit nemen wij niet mee in de berekening van de structureel beschikbare weerstandscapaciteit. In de begroting 2024 is uitgesproken dat wij ernaar streven de opcenten op de motorrijtuigenbelasting , na de eenmalige verhoging in 2024, niet verder te verhogen in deze coalitieperiode. 

Heb beschikbare weerstandsvermogen bedraagt € 100,5 miljoen. Onderstaande tabel geeft een specificatie van de beschikbare weerstandscapaciteit. 

Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. De confrontatie van de beschikbare weerstandscapaciteit van € 100,5 miljoen en de benodigde weerstandscapaciteit van € 50,3 miljoen levert een ratio op van 2,0. 

In het beschikbare weerstandsvermogen is ook de vrije ruimte in de Algemene reserve opgenomen. Deze middelen zijn vrij besteedbaar voor nieuwe beleidswensen en wensen voor intensivering van bestaand beleid. Zolang ze daar niet voor worden ingezet zijn de middelen direct en vrij beschikbaar voor het opvangen van optredende risico's. 

Als we de vrije ruimte in de Algemene reserve buiten beschouwing laten bij de berekening van de ratio voor het weerstandsvermogen bedraagt deze ratio 1,6.

In bovenstaande tabel treft u zes verplichte kengetallen aan. Deze geven inzicht in onze financiële positie. De cijfers lichten we hieronder verder toe.

• De netto schuldquote drukt de netto schuld uit in een percentage van de totale baten. De netto schuld is het saldo van de uitstaande schulden enerzijds en de in het bezit zijnde liquide middelen en vorderingen anderzijds. Onze netto schuldquote is door het ontbreken van enige vaste schuld van betekenis uitstekend te noemen. De bezittingen overtreffen de schulden, waardoor het kengetal negatief wordt. Zolang de netto schuldquote negatief is, heeft dit kengetal een beperkte waarde. De netto schuldquote is ten opzichte van de jaarrekening 2023 vrijwel gelijk gebleven . 
• In de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen zijn ook de leningen aan deelnemingen, openbare lichamen en overige verstrekte leningen opgenomen. Het kengetal wordt door het opnemen van de verstrekte leningen nog negatiever dan de netto schuldquote. Ook dit kengetal heeft een beperkte waarde.
  
  
• De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn om aan onze financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteitsratio geeft de omvang van het eigen vermogen (= reserves) weer als percentage van het balanstotaal. Onze solvabiliteit is uitstekend. In de literatuur wordt een minimum van tussen de 25 en 40% genoemd om een niet-financiële onderneming gezond te mogen noemen. Met een solvabiliteitspercentage van 76% komt de provincie uit op een zeer gezonde vermogenspositie. Het percentage is gedaald ten opzichte van vorige jaren. Dit wordt veroorzaakt door het feit dat het Rijk ons steeds meer financiert via Specifieke uitkeringen. Deze tellen mee bij het vreemd vermogen. In voorgaande jaren vond die financiering meer plaats via decentralisatie-uitkeringen, die juist behoren tot het eigen vermogen.
  
  
• Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Wij hebben geen grondexploitaties, waardoor dit kengetal 0% bedraagt en geen betekenis heeft.
  
  
• De structurele exploitatieruimte geeft aan welke structurele ruimte wij hebben om de eigen lasten te dragen. Het saldo van de structurele baten en lasten wordt daartoe uitgedrukt in een percentage van de totale baten. Onze structurele lasten worden geheel gedekt met structurele baten. Daarbij is het wel goed te wijzen op het feit dat wij op dit moment nog beleid uitvoeren dat incidenteel gedekt is, maar waarvoor de wens aanwezig is het incidentele karakter van dit beleid om te zetten naar structureel.
  
  
• De belastingcapaciteit geeft aan hoe de belastingdruk in Overijssel zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde. De belastingcapaciteit  wordt berekend door het aantal opcenten in het begrotingsjaar te vergelijken met het gemiddelde aantal opcenten van alle provincies in jaar in het voorgaande begrotingsjaar. Uit dit kengetal blijkt dat wij minder belasting heffen dan het gemiddelde in Nederland. Het door ons jarenlang gehanteerde tarief van 79,9 hebben we geïndexeerd voor prijsinflatie en bedraagt in 2024 82,2. Twee provincies (Utrecht en Noord-Holland) hanteren een lager tarief. Zie voor het volledige overzicht de Paragraaf Heffingen.