Inleidende samenvatting

Het jaar 2023 stond grotendeels in het teken van de verkiezingen. In onze eerste begroting als nieuw college, zetten we concrete stappen in de uitvoering van het coalitieakkoord Schouder aan schouder. Nu is het moment om te bepalen welke acties er nodig zijn voor de grote opgaven in Overijssel. Dat doen we samen met u als Provinciale Staten. 

De voorliggende begroting is voor wat betreft opbouw en stijl vergelijkbaar met de begrotingen uit voorgaande jaren. We beginnen nu samen aan een nieuwe periode. Wij zijn daarom benieuwd naar de ideeën van Provinciale Staten over de gewenste vorm, inhoud en bespreking van de planning- & controldocumenten, waaronder de begroting. Daarover gaan wij de komende tijd graag met u in gesprek, om op die manier werkende wijs te komen tot vernieuwing en een rapportagecyclus die is afgestemd op de wensen van de nieuwe Staten.

Terwijl onze opgaven duidelijke keuzes en vastberadenheid vereisen, gaan we vanwege nieuwe landelijke verkiezingen met enige onzekerheid van start. We nemen samen met de andere provincies en gemeenten onze verantwoordelijkheid en blijven werken aan oplossingen.
Bij onze opgaven betrekken we inwoners, gemeenten, ondernemers en maatschappelijke partners per gebied of sector. We ontwikkelen een  participatievisie die aansluit op de bestuursstijl zoals opgenomen in het coalitieakkoord. Deze passen wij toe bij de uitwerking van de provinciale opgaven. 

Hieronder staan de speerpunten per thema beschreven. In vervolg van deze begroting leest u via de doelenboom onze volledige inzet per kerntaak.

 

De vitaliteit van ons karakteristieke platteland blijft van onschatbare waarde en willen we voor de toekomst behouden. Een krachtig landelijk gebied is belangrijk om de komende transities te kunnen dragen. Ook zijn we trots op onze natuurgebieden. Ze hebben een positieve invloed op ons welzijn en onze gezondheid. Het landelijk gebied moet een fijne plek blijven om te wonen, ondernemen of recreëren. Op dit moment staat de leefbaarheid onder druk en is er onvoldoende perspectief voor onze boeren. 
  
Daarom investeren we in 2024 in een duurzame, toekomstbestendige landbouw en blijven we werken aan ons Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG). Onze drie doelen zijn duurzame verdienmodellen voor de agrarische sector, versterking van sociaaleconomische perspectief en versterking van de natuur. Het ontwerp-PPLG is inmiddels ingediend en we willen vóór de zomer van 2024 het definitieve PPLG Overijssel vaststellen. 

Verder stimuleren we via het Agro & Food-programma slim samenwerken en het delen van kennis en nieuwe ideeën tussen (lokale) ondernemers in het landelijk gebied. Bijvoorbeeld op het gebied van kringlooplandbouw, voedselbossen, eiwittransitie, gewasteelt voor biobrandstoffen en technische en bedrijfsinnovaties. 
Via het programma Natuur voor Elkaar maken we de leefomgeving van onze inwoners steeds iets groener, bijvoorbeeld door de aanleg van groene schoolpleinen, het aanplanten van bomen samen met buurtbewoners, de ontwikkeling van natuurinclusief bouwen en natuurinclusief bermbeheer als standaard.   

Wij zorgen ervoor dat ons water- en energiesysteem op de toekomst is voorbereid. Hitte, droogte en wateroverlast leiden vaker tot grote schade voor de natuur, landbouw, industrie, infrastructuur en gebouwen. Voldoende goed drinkwater is niet langer vanzelfsprekend en ook aan de grote vraag naar elektriciteit kan niet altijd worden voldaan.  
  
Daarom werken we met onze partners naar een waterbestendig en klimaatrobuust Overijssel in 2050. We richten de provincie zo in dat de effecten van klimaatverandering zoals (langdurige) hitte, droogte of wateroverlast opgevangen kunnen worden. Dit vraagt om moeilijke keuzes zowel op korte, middellange als lange termijn. Met het Actieplan water werken we aan inzicht in het watergebruik en voldoende beschikbaarheid van water en een vermindering van vraag naar water. Ook gaan we in gesprek met onze partners en inwoners over de effecten van klimaatverandering en de maatregelen die we samen moeten nemen on deze effecten te verminderen. 

Het realiseren van de energietransitie is urgent. We willen dit doen op een manier waarbij iedereen mee kan doen en die past bij onze bestuursstijl. We werken op verschillende manieren aan het behalen van onze energiedoelen. Zo maken we een energievisie voor de periode na 2030. Deze gaat over opwek, opslag en transport van verschillende duurzame energiebronnen, gebruik en besparing van energie en het stimuleren en toepassen van innovaties.  
Aankomend jaar werken we samen met alle betrokkenen toe naar de Regionale Energiestrategie 2.0.. We actualiseren de zonneladder en werken door aan de ontwikkeling van de vier aangewezen clusters voor windenergie. We vergroten de inzet op biomassa door ondersteuning van lokale biogasprojecten bij agrariërs en ontwikkeling van grootschalige biogasprojecten. 

Een goed bereikbare, veilige en comfortabele woonomgeving is essentieel voor het welzijn en de gezondheid van onze inwoners. Ook voor de toekomstige generaties moet Overijssel een plek blijven waar mensen goed kunnen wonen, werken en ontspannen. Om het woningtekort tegen te gaan staan we voor grote uitdagingen zoals de rentestijging, de beperkte bouwmogelijkheden door de stikstofruimte, stijgende bouwkosten, en minder personeel bij bouwers en gemeenten. Daarnaast zien we dat de drukte in steden, dorpen en op de wegen toeneemt en dat veiligheid en duurzaamheid een steeds grotere rol gaan spelen. Door stijgende prijzen en dalende inkomsten staat de toekomstbestendigheid van het OV op sommige verbindingen onder druk. Om ons regionaal OV betaalbaar te kunnen houden, is medewerking van het Rijk nodig.  
  
Via de regionale woonagenda’s stimuleren we planvorming en investeringen in woningbouwprojecten en faciliteren we goede contacten met de landelijke overheid. De in de woondeal van 2022 gemaakte afspraken, zien we graag zo snel mogelijk veranderen in echte woningen. We ondersteunen met kennis en zetten extra in op betaalbaarheid wonen, zorg en huisvesting van doelgroepen zoals ouderen. 

Bij een goede bereikbaarheid van woningen en alle andere plekken in onze provincie hoort ook een geschikte invulling van de (soms schaarse) ruimte. De afgelopen periode zijn er verschillende dagen georganiseerd in en mét de gebieden waar keuzes nodig zijn tussen bijvoorbeeld woningbouw, de aanleg van duurzame energievoorzieningen en bedrijventerreinen. We zullen deze participatie de komende tijd nog intensiveren. Het komende jaar verwerken wij de resultaten van de gebiedsdagen en de verbrede participatie in onze nieuwe Omgevingsvisie.  
Vanuit deze verstedelijkingsopgave zetten we in op een brede mobiliteitsaanpak. Alle mobiliteitssystemen zijn daarvoor noodzakelijk. Samen met onze inwoners en partners willen we een streefnorm voor bereikbaarheid ontwikkelen die kan dienen als basis voor ons mobiliteitsbeleid. We stimuleren het gebruik van de fiets, het OV, deelmobiliteit en de ontwikkeling van ‘hubs’. Bij een hub parkeer je bijvoorbeeld de auto om de reis met de elektrische fiets voort te zetten. Tegelijkertijd werken wij door aan betaalbaar regionaal OV dat dorpen en steden goed verbindt. Via het landelijk Strategisch Plan Verkeersveiligheid werken we aan een veilige weginrichting en stimuleren we veilig (rij)gedrag bij verkeersdeelnemers. De (inter)nationale (spoor)verbindingen hebben een enorme waarde voor Overijssel. We blijven de mogelijkheden om die verbindingen te verbeteren benutten.  

De provincie Overijssel floreert dankzij een sterke economische basis. Werk, zowel betaald als onbetaald, maakt het mogelijk om mee te doen in onze samenleving. Het ondernemerschap van Overijsselaars zien we terug in sectoren als technologie, agro & food, chemie, bouw, zorg en vrijetijdseconomie. We hebben een sterke mkb-sector en veel familiebedrijven. Toch zijn er, ook na de coronaperiode, nog allerlei uitdagingen voor onze regionale economie en ondernemers. Denk hierbij aan het moeilijk in kunnen vullen van vacatures, de stijgende kosten vanwege inflatie en rente en de benodigde investeringen in verduurzaming en digitalisering.  
  
In 2024 willen we verder bouwen aan een regionale economie die positief bijdraagt aan maatschappelijke opgaven zoals energie, biodiversiteit, leefbaarheid en gezondheid. Het sterk aanwezige vakmanschap in Overijssel speelt hier een belangrijke rol bij. Wij verbinden onderwijs, bedrijfsleven en andere organisaties om een arbeidsmarkt te creëren die op de toekomst voorbereid is. Ook ondersteunen we bedrijven bij de kansen en uitdagingen op het gebied van digitalisering, robotisering en dataficering met als doel het werk slimmer gedaan te krijgen.  

We blijven ons inzetten voor lokale bedrijven en creëren gunstige voorwaarden voor economische groei. In Overijssel zijn regionale ondersteuningsloketten voor ondernemers waar de kennis van onderwijs, onderzoek, ondernemers en overheden wordt gedeeld. We zetten ons in voor de bekendheid ervan zodat er waar nodig gebruik van gemaakt wordt. We hebben speciale aandacht voor kleine mkb-ondernemers in dorpen en kernen en zullen aandacht besteden aan de effecten van de transities op het platteland voor de economie van Overijssel. Daarnaast blijven we fondsen inzetten om innovatie aan te jagen. Bijvoorbeeld via het Innovatiefonds Overijssel en het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) voor Oost Nederlandse bedrijven en kennisinstellingen. 
We willen de mogelijkheden voor ons bedrijfsleven internationaal versterken. We baseren ons hierbij onder andere op de marktkennis van Oost-NL. We starten een verkenning naar de mogelijkheden van nieuwe grensoverschrijdende samenwerkingsverbanden en bouwen bestaande samenwerkingsverbanden uit. Zo trekken we internationale bedrijven aan en met het programma GO4EXPORT helpen we ondernemers die internationaal door willen groeien. 
Onze provincie is een geweldige plek om te recreëren. We hebben bijzondere toeristische parels zoals de Hanzesteden, de Nationale Parken en het karakteristieke Twentse landschap. Recreatie en toerisme verbinden landschap, erfgoed, cultuur en ondernemerschap. We zijn onderdeel van netwerkorganisatie Gastvrij Overijssel en versterken zo samen met de ondernemers de vrijetijdsector.   

Bij alle opgaven waar we aan werken staat een sterke, sociale samenleving centraal. In Overijssel delen we onze identiteit, streektaal en tradities. Ons cultureel erfgoed heeft een grote verbindende kracht. We zijn dankbaar voor ons rijke verenigingsleven en alle vrijwilligers die er actief zijn. We zijn er voor elkaar wanneer het nodig is. Toch worden we ook op de proef gesteld.  
In maart kwam het rapport ‘Elke Regio Telt’ uit, waarin grote verschillen in welvaart tussen regio's werd aangetoond. Ook in Overijssel zien we op diverse plaatsen dat leefbaarheid of toekomstperspectief onder druk staat. Een samenleving waarin iedereen zich gewaardeerd voelt en met trots deel vanuit maakt, is daarom een van onze hoogste prioriteiten. We werken door aan een sterk bestuur in Overijssel, dat omziet naar elkaar en waar voor iedereen ruimte is om mee te doen. 

We ontwikkelen onze participatie-instrumenten en versterken deze met de inzet van communicatie. We werken samen met belangenorganisaties zoals het Interprovinciaal Overleg (IPO) om de beste oplossingen te vinden voor de uitdagingen die er liggen.  
In de drie regio’s Twente, Zwolle en Stedendriehoek (Apeldoorn, Deventer, Zutphen) werken we met gemeenten, de landelijke overheid en andere organisaties aan grote projecten om de kwaliteit van leven, wonen en werken te verbeteren. Dit doen we door mee te doen aan Regio Deals.   

Ook bereiden we ons voor op het ontwikkelen van nieuw cultuurbeleid voor de periode 2025-2028. Daarbij hebben we speciale aandacht voor de doorontwikkeling van maatschappelijke bibliotheken en het stimuleren van cultureel ondernemerschap, onder andere met de inzet van cofinanciering van Rijkssubsidies. We blijven sport en positieve gezondheid stimuleren en zetten ons via onze Sociale Agenda in voor maatschappelijke ontmoetingsplekken en inzet van vrijwilligers.  

We zien dat ons leefgebied kwetsbaar is voor ondermijnende criminaliteit. Dit heeft directe gevolgen voor de veiligheid van onze inwoners, het functioneren van het lokale en provinciale bestuur en het uitvoeren van de publieke taken. Deze vorm van criminaliteit leidt tot schade aan het leefmilieu en het ondernemersklimaat en vermindert het vertrouwen in de rechtsstaat. We zetten de strijd tegen ondermijnende activiteiten voort door onze eigen weerbaarheid op orde te hebben en samen met gemeenten, politie en veiligheidspartners alert te zijn op concrete signalen en ontwikkelingen, bijvoorbeeld in het buitengebied.     

Ten slotte zorgen we voor gezonde provinciale financiën. Daarbij horen verstandige en doelgerichte investeringen. Er is ruimte om deze coalitieperiode stevig te investeren. Dat is geen vanzelfsprekendheid. We hebben namelijk te maken met veel onzekerheden, zowel qua inkomsten als uitgaven. Zo heeft het Rijk besloten om de decentrale overheden vanaf 2026 flink te korten op de algemene uitkering en hebben we te maken met uitzonderlijk hoge inflatie. We houden rekening met deze onzekerheden en houden ruimte binnen de begroting om in de toekomst in te kunnen spelen op nieuwe kansen en ontwikkelingen.  
  
De begrote lasten voor 2024 bedragen in totaal € 491,5 miljoen. In één oogopslag is in het cirkeldiagram op de hoofdpagina van de begroting te zien hoeveel geld aan welke kerntaak besteed wordt. De begrote opbrengsten (baten) in 2024 zijn € 491,1 miljoen. De belangrijkste inkomsten zijn de algemene uitkering uit het provinciefonds (€ 257,3 miljoen) en de opcenten op de Motorrijtuigenbelasting (€ 121,3 miljoen).  
  
Deze coalitieperiode investeren we in totaal € 307 miljoen extra, boven op de structurele begroting. Een deel van dit bedrag (€ 46 miljoen) is direct verwerkt in de meerjarenbegroting. Een nadere verdeling van de investeringsimpuls is in een apart statenvoorstel, dat gelijktijdig met deze begroting is opgesteld, opgenomen. Daarin is ook aangegeven hoe en wanneer we dit uitwerken. 
 
Het budgettair perspectief bij deze begroting is opgenomen in onderstaande tabel. Een nadere toelichting op dit perspectief vindt u op deze site onder het item 'Financiën' uit de menubalk bovenaan de startpagina. 
  
In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen en de formatieperiode die daarop volgt, dringen wij - ook in IPO-verband - bij het Rijk aan op het herstellen van de financiële verhoudingen. Deze staan onder druk door onzekerheid over de structurele financiën. Daarnaast zijn veel taken door het Rijk naar provincies overgedragen zonder dat er voldoende geld mee is gekomen om deze goed uit te voeren. De autonomie van de provincies wordt op deze manier aangetast en een snelle en effectieve aanpak van de opgaven wordt belemmerd. 
  
Wij dringen er bij het Rijk op aan dat de adviezen uit het rapport ‘Elke regio telt!’ worden overgenomen en opgepakt. Het rapport toont aan dat het Rijk structureel meer investeert in sterke regio’s, waardoor de kwetsbare regio’s, vooral op het platteland, achterblijven. Wij compenseren al jaren vanuit eigen middelen voor deze scheve verdeling van Rijksmiddelen. Voor een gelijke welvaartsverdeling is het noodzakelijk dat het Rijk zijn beleid hierop aanpast.  
  
Schouder aan schouder werken we samen met Provinciale Staten, onze medeoverheden, samenwerkingspartners, maatschappelijke organisaties en inwoners. Met deze begroting zetten we de schouders eronder!  

Budgettair perspectief totaal					(x € 1.000)
	Vrije ruimte algemene	Begroting	Begroting	Begroting	Begroting
	reserve	2024	2025	2026	2027
Stand Begroting 2023	11.754	25.220	24.832	19.287	19.287
Beïnvloedbare mutaties	40.000	-184.580	-29.930	-12.330	-12.980
Niet beïnvloedbare mutaties	92.140	18.655	7.242	-2.274	-4.507
Mutaties vrije ruimte Algemene Reserve	-140.705	140.705
Stand Begroting 2024	3.189	-	2.144	4.683	1.800
Totaal mutaties	132.140	-165.925	-22.688	-14.604	-17.487
waarvan incidenteel	132.140	-171.375	-27.420	-9.845	-10.484
waarvan structureel	-	5.450	4.732	-4.759	-7.003

Het Statenvoorstel is het besluitvormend stuk bij deze begroting. Daarin staan de (financiële) voorstellen nader beschreven. Het Statenvoorstel vindt u onder de knop 'Bijlagen' rechtsboven in het scherm.