Weerstandsvermogen

We voeren als provincie zelfstandig of met partners grote projecten van maatschappelijk belang uit. Dit brengt risico's met zich mee, deze gaan we niet uit de weg. Het tijdig signaleren en beheersen van risico’s is essentieel, zodat we goed kunnen anticiperen op potentiële risico's en tegenslagen. 

Provinciale Staten stellen het risicomanagementbeleid elke vier jaar vast. Dit is begin 2022 voor het laatst gebeurd via vaststelling van de Kadernota risicomanagement. Hierin staan de strategische kaders beschreven om de organisatie te sturen met betrekking tot alle typen risico’s op alle niveaus binnen de organisatie. We zijn integraal verantwoordelijk voor alle provinciale risico’s en de acties die we nemen om de risico’s te beheersen. Met de Uitvoeringsnotitie risicomanagement geven we invulling aan integraal risicomanagement. Deze notitie vormt de leidraad voor het risicomanagement binnen de ambtelijke organisatie, waar het lijnmanagement verantwoordelijk is voor het beheersen van risico’s.

Het weerstandsvermogen van de provincie verwijst naar het vermogen om (onverwachte) financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit de continuïteit van de kerntaken in gevaar brengt. Het is een indicator van de financiële veerkracht en stabiliteit van de provincie. De ratio weerstandsvermogen is de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit, ofwel reserves, en de benodigde weerstandscapaciteit, ofwel de risico's waaraan de provincie is blootgesteld. We houden voor wat betreft de ratio van het weerstandsvermogen ‘ruim voldoende’ aan, de ondergrens van deze waardering is 1,4. Het streven naar een gezonde financiële positie en het verantwoord omgaan met risico's dragen bij aan het versterken van het weerstandsvermogen van de provincie. Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. 

Wij stellen periodiek het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen vast. Onderstaand gaan wij in op deze items.

Risico’s met grootste invloed op de benodigde weerstandscapaciteit
Omschrijving risico	Invloed op benodigde weerstandscapaciteit	Kerntaak
Ontwikkelopgave	23%	Vitaal platteland
Binnen de ontwikkelopgave komen risico’s rondom verwerving, inrichtingsmaatregelen, eindbeheer en verbetervoorstellen naar voren. Er speelt veel in de omgeving van het programma. De komst van het NPLG/PPLG, veranderende samenstellingen van gemeenteraden en de Staten en een veranderende belangenbehartiging (met name in de vertegenwoordiging vanuit de landbouw), maken dat het programma opereert in een complexe omgeving. De kans is groter geworden dat er vertraging ontstaat in de gebiedsprocessen bij de besluitvorming en in de verwervingstrajecten. Vertraging als gevolg van een toename van proceskosten en indexatie leidt tot hogere kosten. De gevolgen van inflatie zijn inmiddels goed merkbaar en kunnen op termijn verder toenemen.
Concessie en contractbeheer openbaar vervoer	14%	Mobiliteit
Er bestaan meerdere risico's omtrent verhoogde kosten en tegenvallende opbrengsten: - Voor het gebruik van het spoor is een jaarlijkse gebruiksvergoeding verschuldigd. De toerekeningssystematiek van het gebruik is gewijzigd, maar nog niet volledig afgewikkeld. - Risico omtrent de aanbesteding van de Vechtdal concessie in 2025. - De invoering van het European Rail Traffic Management System (2028) die eisen stelt aan het materieel leidt tot een risico voor een aantal van de Overijsselse treindiensten. - Als gevolg van de coronacrisis is de verwachting dat opbrengsten van de OV-concessies minder snel stijgen dan de contractueel te vergoeden kostprijs. - Er bestaat onzekerheid over de reizigersopbrengen van het Studenten OV vanwege ontwikkelingen in de aanzienlijke bijdrage van het Rijk.
Informatieveiligheid	10%	Kwaliteit openbaar bestuur
Er bestaan risico's rondom de beschikbaarheid van kritische bedrijfsprocessen dan wel processen die de rol van de Provincie in het openbaar bestuur kunnen beïnvloeden. De informatievoorziening van de provincie Overijssel is essentieel om processen ongestoord te laten functioneren. Het voorzien in informatie aan inwoners, partners en medewerkers is een taak van alle eenheden. Momenteel wordt aan een plan gewerkt om een cybersecurity framework neer te zetten om op termijn aan de BIO (Baseline Informatieveiliging Overheid) en ISO27001 norm te voldoen. Daarbij werken we nauw samen met het SSC Ons en delen we kennis met het IPO.
Tecbase	10%	Regionale economie
De provincie neemt risicodragend deel in de gemeenschappelijke regeling Technology Base en dient de risico’s in de onderliggende grond- en luchthavenexploitatie op te vangen via het weerstandsvermogen. De gebiedsontwikkeling Technology Base vindt plaats vanuit de Gemeenschappelijke Regeling Technology Base, waaraan de Provincie Overijssel voor 50% deelnemer is. Zowel de grondexploitatie voor de realisatie van het bedrijvenpark als de exploitatie van de luchthaven zijn verliesgevend. Ter afdekking van de verwachte verliezen is een verliesvoorziening gevormd en wordt het jaarlijkse exploitatietekort aangevuld door de deelnemers.
MAVKW - Machine richtlijn en Arbo veiligheid 25 kunstwerken Overijssel	8%	Mobiliteit
Er zijn meerdere risico’s van dit project die de provincie financieel kunnen raken: - Kans op afwijkende situatie ter plaatse ten opzichte van (detail)engineering opdrachtnemer; - Risico op vertraagde doorlooptijd van de levering van materialen; - Leverantie van de machines en componenten vindt niet plaats conform planning, waardoor het risico op uitloop ontstaat; - Lange besluitvorming en geen vastgestelde projectplanning kunnen risico's veroorzaken.
Omgevingswet	7%	Ruimtelijke ordening en waterbeheer
Er zijn risico's gemoeid met de beperkte werking van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Risico is dat het DSO bij invoering nog niet stabiel genoeg is, niet gebruikersvriendelijk en dat er (financiële) onzekerheid is over de doorontwikkeling van het systeem. Er is voortdurende discussie over de financiering van de doorontwikkeling en de financiering van de beheerkosten. Gevolg is dat er mogelijk extra beheerkosten en/of ontwikkelkosten op ons afkomen als het Rijk niet mee financiert. Een ander gevolg is dat er mogelijke claims komen van gebruikers van het systeem doordat bijvoorbeeld vergunningen niet goed zijn afgegeven als de dienstverlening niet voldoende is. Ook kan het intern extra herstelwerk opleveren.
Kanaal Almelo de Haandrik	6%	Mobiliteit
De kosten die nog gemaakt moeten worden voor de aanpak van schades langs kanaal Almelo de Haandrik kunnen hoger zijn dan voorzien. Voor de aanpak hebben Provinciale Staten een regeling vastgesteld om de schade die bewoners hebben gemeld aan te pakken. Door verschillende redenen kan de aanpak van schades langer duren en/of duurder worden dan gedacht. Enkele mogelijke oorzaken hiervan zijn dat er niet genoeg gespecialiseerde bedrijven beschikbaar zijn, dat juridische geschillen tijd in beslag nemen en dat prijzen stijgen door inflatie. Voor de schaderegeling heeft de provincie een afzonderlijk budget gereserveerd (financiële voorziening), waaruit de betaling van subsidies en schadevergoedingen kan plaatsvinden. Elk jaar wordt deze voorziening bijgewerkt op basis van de meest recente gegevens over het aantal gemelde woningen en de aard van de gemelde schade. Hierbij wordt ook rekening gehouden met extra kosten die we niet hadden voorzien. Toch kunnen we niet uitsluiten dat de voorziening misschien niet genoeg zal zijn.

De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald aan de hand van de risico's die wij hebben geïnventariseerd.  Niet alle risico’s zijn te voorzien, het risicoprofiel is daardoor nooit 100% volledig. Wij berekenen de benodigde weerstandscapaciteit op basis van een kansberekening. Hierbij gaan wij uit van een zekerheidspercentage van 90%. Dit betekent 90% kans dat alle geïnventariseerde risico's zich op hetzelfde moment voordoen. De aansluiting tussen de risicotabel en de tabel met het actuele weerstandsvermogen is daardoor niet één op één te maken.

Periodiek actualiseren wij de risico's en beheersmaatregelen van de organisatie. Deze inventarisatie heeft geleid tot een actueel beeld van de benodigde weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt volgens dit laatste beeld € 47,6 miljoen.

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen incidentele en structurele risico's. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit behandelen we alle risico's als incidenteel. Indien structurele risico's zich voordoen kunnen we hier namelijk binnen een jaar maatregelen voor treffen ter voorkoming van dergelijke risico's in de toekomst. In de risicotabel geven we weer welke activiteiten de grootste impact hebben op de benodigde weerstandscapaciteit. In de tabel hebben we drie risico's niet genoemd die wel aandacht verdienen. Dit zijn risico's ten aanzien van vermogensbeheer, grond en het Provinciaal Programma Landelijk Gebied. 

Vermogensbeheer
De marktontwikkelingen zijn van invloed op de obligatieportefeuille. Dit heeft effect op de omvang van het vermogen. De onderliggende renterisico’s en koersrisico’s beschrijven we in de Paragraaf financiering. Het financiële gevolg van dit risico nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Grond
In de Paragraaf grondbeleid gaan we in op de risico’s van ons grondbezit, waarvan de financiële gevolgen zijn afgedekt door de algemene reserve grond (ARG). Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Provinciaal Programma Landelijk Gebied (PPLG)
Ten aanzien van het PPLG bestaat er nog veel onzekerheid. Echter zijn er op dit moment nog geen operationele risico's. De komende periode zal in het teken staan van goede afstemming met het Rijk, waarbij we Provinciale Staten tijdig informeren over de plannen en het proces. In gebieden zullen we blijvend sturen op participatie van de verschillende belangengroepen.

Voor het vaststellen van het beschikbare weerstandsvermogen inventariseren wij de hoogte van de risicoreserves van de provincie. Dit zijn reserves die voor het opvangen van risico’s zijn aangemerkt. De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt € 100,0 miljoen. Hierin hebben wij de onbenutte belastingcapaciteit niet meegenomen.  Ten opzichte van de jaarrekening 2022 is het beschikbaar weerstandsvermogen afgenomen met € 15,9 miljoen:

• Het aandeel van de Algemene risicoreserve in het weerstandsvermogen  is € 14,3 miljoen lager. Van het gereserveerde bedrag voor TechBase heeft € 2,7 miljoen betrekking op een concrete verplichting.  Bovendien worden op basis van PS-besluiten de volgende bedragen in 2023 ten laste van deze reserve gebracht:
  • € 5,0 miljoen voorfinanciering PPLG,
  • € 3,1 miljoen vrijval van geoormerkte middelen voor de Vechtdalverbinding , ten gunste van de Algemene reserve.
  • € 2,6 miljoen vanuit de daarvoor in de reserve geoormerkte middelen, ten gunste van de Voorziening Kanaal Almelo de Haandrik schadeloosstelling.
  • € 0,9 miljoen voor de vervroegde aanpak boordvoorzieningen Kanaal Almelo de Haandrik.
• De uitvoering van een aantal mobiliteitsprojecten vordert waardoor de projectbudgetten afnemen net als de daaraan gekoppelde risicobuffers. . In totaal leiden deze factoren tot een afname van het beschikbare weerstandsvermogen met € 1,5 miljoen.
• De risicobuffer binnen de Uitvoeringsreserve natuurnetwerk Nederland bedraagt € 14,2 miljoen en is daarmee € 0,1 miljoen lager dan bij de jaarrekening 2022.

Onderstaande tabel geeft een specificatie van de beschikbare weerstandscapaciteit. 

Beschikbare weerstandscapaciteit
	Bedragen
Reserve	(x € 1 miljoen)
Algemene risicoreserve	45,3
Diverse bestemmingsreserves	48,8
Risicoreservering binnen projecten	5,6
Totaal incidenteel	99,7
Onvoorzien	0,3
Totaal structureel	0,3
Totaal beschikbare weerstandsvermogen	100
Ongebruikte belastingcapaciteit	82,8

Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. De confrontatie van de beschikbare weerstandscapaciteit van € 102,7 miljoen en de benodigde weerstandscapaciteit van € 47,6 miljoen levert een ratio op van 2,1.

Actueel weerstandsvermogen op concernniveau		(x € 1 miljoen)
Benodigde	Beschikbare	Ratio
weerstandscapaciteit	weerstandscapaciteit	weerstandsvermogen
€ 47,6	€ 100,0	2,1

Financiële kengetallen
	Realisatie	Begroting
	2022	2023	2024	2025	2026	2027
Netto schuldquote	-142%	-80%	-78%	-81%	-74%	-100%
Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen	-225%	-175%	-170%	-175%	-174%	-178%
Solvabiliteitsratio	82%	81%	83%	84%	84%	84%
Kengetal grondexploitatie	0%	0%	0%	0%	0%	0%
Structurele exploitatieruimte	10%	0%	5%	4%	1%	0%
Belastingcapaciteit: Opcenten	95%	95%	97%	97%	97%	97%

In bovenstaande tabel treft u zes verplichte kengetallen aan. Deze geven inzicht in onze financiële positie. De cijfers lichten we hieronder verder toe.

• De netto schuldquote drukt de netto schuld uit in een percentage van de totale baten. De netto schuld is het saldo van de uitstaande schulden enerzijds en de in het bezit zijnde liquide middelen en vorderingen anderzijds. Onze netto schuldquote is door het ontbreken van enige vaste schuld van betekenis uitstekend te noemen. De bezittingen overtreffen de schulden, waardoor het kengetal negatief wordt. Zolang de netto schuldquote negatief is, heeft dit kengetal een beperkte waarde. De netto schuldquote is ten opzichte van de jaarrekening 2022 fors minder negatief. Dit is vooral een gevolg van de voortgang van de uitvoering van de investeringsprogramma’s en de daarmee samenhangende afname van onze liquiditeitspositie.
• In de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen zijn ook de leningen aan deelnemingen, openbare lichamen en overige verstrekte leningen opgenomen. Het kengetal wordt door het opnemen van de verstrekte leningen nog negatiever dan de netto schuldquote. Ook dit kengetal heeft een beperkte waarde.
  
  
• De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn om aan onze financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteitsratio geeft de omvang van het eigen vermogen (= reserves) weer als percentage van het balanstotaal. Onze solvabiliteit is uitstekend. In de literatuur wordt een minimum van tussen de 25 en 40% genoemd om een niet-financiële onderneming gezond te mogen noemen. Met een solvabiliteitspercentage van 83% komt de provincie uit op een zeer gezonde vermogenspositie. 
  
  
• Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Wij hebben geen grondexploitaties, waardoor dit kengetal 0% bedraagt en geen betekenis heeft.
  
  
• De structurele exploitatieruimte geeft aan welke structurele ruimte wij hebben om de eigen lasten te dragen. Het saldo van de structurele baten en lasten wordt daartoe uitgedrukt in een percentage van de totale baten. Onze structurele lasten worden geheel gedekt met structurele baten. Vanaf 2026 wordt dit kengetal lager door een verlaging van de opbrengsten uit het provinciefonds als gevolg van de korting van het rijk. 
  
  
• De belastingcapaciteit geeft aan hoe de belastingdruk in Overijssel zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde. De belastingcapaciteit  wordt berekend door het aantal opcenten in het begrotingsjaar te vergelijken met het gemiddelde aantal opcenten van alle provincies in jaar in het voorgaande begrotingsjaar. Uit dit kengetal blijkt dat wij minder belasting heffen dan het gemiddelde in Nederland. Het door ons jarenlang gehanteerde tarief van 79,9 hebben we geïndexeerd voor prijsinflatie en bedraagt in 2024 82,2. Twee provincies (Utrecht en Noord-Holland) hanteren een lager tarief. Zie voor het volledige overzicht de Paragraaf Heffingen.