Weerstandsvermogen

We voeren als provincie zelfstandig of met partners grote projecten van maatschappelijk belang uit. Dit brengt risico's met zich mee, deze gaan we niet uit de weg. Het tijdig signaleren en beheersen van risico’s is essentieel, zodat we goed kunnen anticiperen op potentiële risico's en tegenslagen. 

Provinciale Staten stellen het risicomanagementbeleid elke vier jaar vast. Dit is begin 2022 voor het laatst gebeurd via vaststelling van de Kadernota risicomanagement. Vanwege de aangescherpte methodiek voor het bepalen van het weerstandsvermogen zal de Kadernota risicomanagement in 2025 worden aangepast. In de kadernota staan de strategische kaders beschreven om de organisatie te sturen met betrekking tot alle typen risico’s op alle niveaus binnen de organisatie. We zijn integraal verantwoordelijk voor alle provinciale risico’s en de acties die we nemen om de risico’s te beheersen. Met de Uitvoeringsnotitie risicomanagement geven we invulling aan integraal risicomanagement. Deze notitie vormt de leidraad voor het risicomanagement binnen de ambtelijke organisatie, waar het lijnmanagement verantwoordelijk is voor het beheersen van risico’s.

Het weerstandsvermogen van de provincie verwijst naar het vermogen om (onverwachte) financiële tegenvallers op te vangen zonder dat dit de continuïteit van de kerntaken in gevaar brengt. Het is een indicator van de financiële veerkracht en stabiliteit van de provincie. De ratio weerstandsvermogen is de verhouding tussen de beschikbare weerstandscapaciteit en de benodigde weerstandscapaciteit. We houden voor wat betreft de ratio van het weerstandsvermogen ‘ruim voldoende’ aan, de ondergrens van deze waardering is 1,4. Het streven naar een gezonde financiële positie en het verantwoord omgaan met risico's dragen bij aan het versterken van het weerstandsvermogen van de provincie. Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. 

Wij stellen periodiek het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen vast. Onderstaand gaan wij in op deze items. Daaraan voorafgaand geven wij hier een toelichting op de berekening van het beschikbare en benodigde weerstandsvermogen.

Aanscherping methodiek
In de begroting 2025 is de methodiek voor de bepaling van het weerstandsvermogen aangescherpt. Bij het benodigd weerstandsvermogen gaat het alleen om die risico’s waarvoor in de begroting geen budget aanwezig is. Bij het beschikbaar weerstandsvermogen gaat het alleen om reserves die direct en vrij beschikbaar zijn voor het opvangen van risico’s waarvoor geen specifieke risicobuffers zijn opgenomen in de begroting.

De definities luiden als volgt:

Beschikbaar weerstandsvermogen:
De middelen en mogelijkheden waarover de provincie direct en vrij beschikt om de risico’s (niet begrote kosten die onverwachts optreden) op te kunnen vangen. Dit bestaat uit de som van:

• De Algemene risicoreserve (inclusief geoormerkte bedragen)
• De vrije ruimte in de Algemene reserve
• Het gereserveerde bedrag voor onvoorziene uitgaven in de  begroting . 

Benodigd weerstandsvermogen:
Alle risico’s die van materiële betekenis kunnen zijn voor de financiële positie en waarvoor, buiten de Algemene risicoreserve, geen dekking bestaat.

Daarnaast hanteren wij vanaf de begroting 2025 een meer eenvoudige werkwijze voor de berekening van het benodigd weerstandsvermogen. In plaats van de Monte Carlo analyse werken wij met de “kans maal impact methode”. 

De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald aan de hand van de risico's die wij hebben geïnventariseerd.  Niet alle risico’s zijn te voorzien, het risicoprofiel is daardoor nooit 100% volledig.  Periodiek actualiseren wij de risico's en beheersmaatregelen van de organisatie. Deze inventarisatie heeft geleid tot een actueel beeld van de benodigde weerstandscapaciteit. De benodigde weerstandscapaciteit bedraagt volgens dit laatste beeld € 66,7 miljoen.

Er kan onderscheid gemaakt worden tussen incidentele en structurele risico's. Bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit behandelen we alle risico's als incidenteel. Indien structurele risico's zich voordoen kunnen we hier namelijk binnen een jaar maatregelen voor treffen ter voorkoming van dergelijke risico's in de toekomst. In de risicotabel geven we weer welke activiteiten de grootste impact hebben op de benodigde weerstandscapaciteit. In de tabel hebben we een aantal risico's niet genoemd die wel aandacht verdienen. 

Vermogensbeheer
De marktontwikkelingen zijn van invloed op de obligatieportefeuille. Dit heeft effect op de omvang van het vermogen. De onderliggende renterisico’s en koersrisico’s beschrijven we in de Paragraaf financiering. Het financiële gevolg van dit risico nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Grond
In de Paragraaf grondbeleid gaan we in op de risico’s van ons grondbezit, waarvan de financiële gevolgen zijn afgedekt door de algemene reserve grond (ARG). Het financiële gevolg van deze risico's nemen we niet mee in de benodigde weerstandscapaciteit.

Infrastructurele projecten  
De afgelopen jaren is een aantal grote infrastructurele projecten gerealiseerd, zoals bijvoorbeeld de Vechtdalverbinding en de N34. Voor alle projecten in uitvoer is binnen het uitvoeringsbudget rekening gehouden met een risicoreservering en worden de risico's nauwlettend gemanaged. 

Uitloop projecten
We zien de afgelopen jaren meer en meer spanning ontstaan op de planningen van onze projecten. Deze spanning (met uitloop van projecten tot gevolg) heeft meerdere oorzaken, echter zien we 3 belangrijke (nieuwe) ontwikkelingen.
- De uitspraak van Raad van State rondom stikstof gaat impact hebben op de scope en planning van projecten en (de beheersing van) bodemsanering. Mogelijke stilstand van projecten is reëel in verband met het niet (kunnen) verkrijgen van vergunningen in het kader de huidige stikstofwetgeving en jurisprudentie op dit punt. 
- De tweede ontwikkeling die we zien is dat planningen van projecten onder druk komen te staan door de lange doorlooptijd bij nutsbedrijven en aannemers voor het verleggen van kabels en leidingen. De lange doorlooptijd is mede ontstaan door de grote vraag richting nutsbedrijven in het kader van o.a. de energietransitie.  
- Als derde en laatste aspect zetten we de laatste jaren als gevolg van de veranderende maatschappij en onze rol daarin, maximaal in op participatie en omgevingsmanagement. Los daarvan blijft de zorg dat de omgeving  ‘negatieve invloed’ kan uitoefenen op de planning, kosten en de daadwerkelijk uitvoering van projecten, door bijvoorbeeld bezwaar en beroepsprocedures.  

Hoogovenslakken
De afgelopen periode is er in het landelijke nieuws volop aandacht voor (verontreinigde) hoogovenslakken. De huidige stand is dat we zelf geen beleid hebben op dit punt, waarbij we ons conformeren aan de landelijke wetgeving.. Op dit moment hebben we niet exact inzichtelijk bij hoeveel wegen in Overijssel en/of in ons areaal er als fundering hoogovenslakken zijn toegepast. Ook de financiële omvang om deze fundering mogelijke te vervangen is daarmee niet inzichtelijk. Op dit moment wordt steekproefsgewijs (projectmatig) onderzocht waar mogelijke slakken aanwezig zijn. Maar concretere maatregelen en hoeveel kosten daaraan verbonden zijn is nog niet bekend. 

Vloedbeltverbinding
De huidige Raad van State procedure die zowel qua planning als mogelijk qua inhoud van de uitspraak effect kan hebben.  Daarnaast is de mogelijke onteigeningsprocedure van gronden indien we minnelijk niet tot overeenstemming komen met grondeigenaren grote gevolgen hebben en het aantreffen van Glauconiet in de bodem wat mogelijk een kostenverhogend effect heeft op de aan te brengen technische funderingsconstructies voor de te bouwen onderdoorgang onder het spoor.

Voor het vaststellen van de beschikbare weerstandscapaciteit inventariseren wij de hoogte van de reserves die vrij en direct beschikbaar zijn voor het opvangen van risico's waarvoor in de begroting geen specifieke budgetten aanwezig zijn. De onbenutte belastingcapaciteit nemen wij niet mee in de berekening van de structureel beschikbare weerstandscapaciteit. In de begroting 2024 is uitgesproken dat wij er naar streven de opcenten op de motorrijtuigenbelasting, na de eenmalige verhoging in 2024, niet verder te verhogen in deze coalitieperiode. 

De beschikbare weerstandscapaciteit bedraagt € 93,1 miljoen. De samenstelling van de weerstandscapaciteit is opgenomen in onderstaande tabel.

Het weerstandsvermogen is op dit moment toereikend. De confrontatie van de beschikbare weerstandscapaciteit van € 93,1 miljoen en de benodigde weerstandscapaciteit van € 66,7 miljoen levert een ratio op van 1,4.  

In de jaarrekening 2024 bedroeg de ratio 2,0.  De teruggang wordt veroorzaakt door een toegevoegd risico voor de ontwikkelopgave. Bij de perspectiefnota 2026 hebben wij aangegeven dat de herijking van de ontwikkelopgave een tekort opleverde. We zien sturingsmogelijkheden om dit tekort op termijn in te lopen. Op dit moment is het echter niet mogelijk eventueel optredende risico's uit het programmabudget te dekken. Daarom zijn de risico's ter grootte van € 5,2 miljoen nu opgenomen in het benodigde weerstandsvermogen.   

In de berekeningen is nog geen rekening gehouden met een beroep op de Algemene reserve voor de aangekondigde Motie gezamenlijke ambities. 

In bovenstaande tabel hebben wij de zes verplichte kengetallen opgenomen. Deze geven inzicht in onze financiële positie. De cijfers lichten we hieronder verder toe.

• De netto schuldquote drukt de netto schuld uit in een percentage van de totale baten. De netto schuld is het saldo van de uitstaande schulden enerzijds en de in het bezit zijnde liquide middelen en vorderingen anderzijds. Onze netto schuldquote is door het ontbreken van enige vaste schuld van betekenis uitstekend te noemen. De bezittingen overtreffen de schulden, waardoor het kengetal negatief wordt. Zolang de netto schuldquote negatief is, heeft dit kengetal een beperkte waarde. De netto schuldquote is ten opzichte van de jaarrekening 2024 fors minder negatief. Dit is vooral een gevolg van de voortgang van de uitvoering van de investeringsprogramma’s en de daarmee samenhangende afname van onze liquiditeitspositie.
• In de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen zijn ook de leningen aan deelnemingen, openbare lichamen en overige verstrekte leningen opgenomen. Het kengetal wordt door het opnemen van de verstrekte leningen nog negatiever dan de netto schuldquote. Ook dit kengetal heeft een beperkte waarde.
  
  
• De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn om aan onze financiële verplichtingen te voldoen. De solvabiliteitsratio geeft de omvang van het eigen vermogen (= reserves) weer als percentage van het balanstotaal. Onze solvabiliteit is uitstekend. In de literatuur wordt een minimum van tussen de 25 en 40% genoemd om een niet-financiële onderneming gezond te mogen noemen. Met een solvabiliteitspercentage van 85% komt de provincie uit op een zeer gezonde vermogenspositie. 
  
  
• Het kengetal grondexploitatie geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten. Wij hebben geen grondexploitaties, waardoor dit kengetal 0% bedraagt en geen betekenis heeft.
  
  
• De structurele exploitatieruimte geeft aan welke structurele ruimte wij hebben om de eigen lasten te dragen. Het saldo van de structurele baten en lasten wordt daartoe uitgedrukt in een percentage van de totale baten. Onze structurele lasten worden geheel gedekt met structurele baten. Vanaf 2026 is dit kengetal lager door een verlaging van de opbrengsten uit het provinciefonds als gevolg van de korting van het rijk. 
  
  
• De belastingcapaciteit geeft aan hoe de belastingdruk in Overijssel zich verhoudt tot het landelijke gemiddelde. De belastingcapaciteit  wordt berekend door het aantal opcenten in het begrotingsjaar te vergelijken met het gemiddelde aantal opcenten van alle provincies in het voorgaande begrotingsjaar. Uit dit kengetal blijkt dat wij minder belasting heffen dan het gemiddelde in Nederland.  Alleen de  provincies Noord-Holland hanteert een lager tarief. In de Paragraaf provinciale heffingen vindt u een volledig overzicht.